کولونوسکوپی چیست؟ روش انجام، عوارض و هزینه آن

کولونوسکوپی یک روش تشخیصی است که به کمک آن می توان به بررسی و تشخیص بیماری های دستگاه گوارش پرداخت. در این روش تشخیصی متخصص گوارش با کمک یک لوله بسیار باریک و نرم که انعطاف پذیری بالایی دارد، داخل روده را بررسی و مشاهده می نماید. بر سر این لوله یک دوربین تعبیه شده است که به کمک آن می توان به مشاهده دقیق تر پرداخت.

لازم است بدانید که به این لوله کولونوسکوپی، کولونوسکوپ یا اسکوپ گفته می شود. در حقیقت بیماری های دستگاه گوارش همچون سرطان کولون یا روده بزرگ، پولیپ روده بزرگ، تحریک روده، تورم بافت روده و زخم ها قابل تشخیص می باشد.

سرطان روده بزرگ یا سرطان کولون از شایعترین نوع سرطان بوده که معمولا بدون علامت می باشد. با انجام کولونوسکوپی می توان با تشخیص به موقع به درمان این بیماری پرداخت.

به طور معمول انجام کولونوسکوپی برای افرادی که بالای 50 سال هستند و سابقه بیماری سرطان روده بزرگ و پولیپ روده را در خانواده خود دارند، ضروری خواهد بود.

کولونوسکوپی چیست؟

کولونوسکوپی یک لوله بسیار باریک و نرم است که قابلیت انعطاف پذیری بالایی دارد، این لوله از طریق مقعد وارد روده ها شده و با دوربینی که بر سر آن تعبیه شده است، می توان به بررسی و مشاهده داخل روده پرداخت. کولونوسکوپ علاوه بر اینکه به تشیص بیماری ها کمک می کند این امکان را برای متخصص گوارش فراهم می کند تا داخل روده ها را شست و شو، مکش، تزریق هوا انجام دهد و با کمک ابزارهای جراحی به روده دسترسی پیدا کرده و مشکلات را برطرف نمایید.

در طول انجام کولونوسکوپی به منظور تشخیص و انجام بررسی های بیشتر آزمایشگاهی ممکن است نمونه برداری انجام شود تا به درمان مشکلات احتمالی بپردازیم.

کاربرد کولونوسکوپی

کولونوسکوپی برای بررسی ناهنجاری ها به ویژه ناهنجاری هایی که ممکن است سرطان باشد، انجام می شود. در این روش یک لوله انعطاف پذیر مجهز به یک دوربین کوچک امکان مشاهده فضای داخلی روده بزرگ را برای پزشک فراهم می کند و به این ترتیب تشخیص و درمان بیماری های روده بزرگ را تسهیل می شود. امروزه با پیشرفت فناوری، کاربردهای کولونوسکوپی فراتر از غربالگری، نظارت و تشخیص های متداول رفته است و به یک ابزار پیچیده درمانی تبدیل شده به طوری که در انجام عمل های جراحی نیز استفاده می شود. به طور کلی رایج ترین کاربردهای آن شامل موارد زیر می باشد:

کولونوسکوپی تشخیصی

 برای بررسی و تشخیص علت های احتمالی علائم و نشانه های روده به کار می رود. مهمترین علائمی که نیاز به کولونوسکوپی تشخیصی را اجتناب ناپذیر می کند شامل درد شکم، خونریزی از دستگاه گوارش تحتانی، کم خونی فقر آهن، تغییرات غیر قابل توجیه در حرکات روده (به عنوان مثال، یبوست و اسهال مزمن)، پولیپ ها و بیماری های التهابی روده (IBD) و سایر مشکلات روده مانند سرطان و بدخیمی های روده بزرگ به ویژه در بیماران بالای 50 سال می باشد. در این روش ممکن است نمونه برداری از بافت روده، جهت تعیین علت بیماری انجام شود.

 کولونوسکوپی درمانی

 برای درمان اختلالات دستگاه گوارش کاربرد دارد که بعضی از آنها شامل موارد زیر است:

• درمان بیماریهای انسدادی بدخیم روده بزرگ شامل سرطان متاستاتیک و تومورهای پیشرفته لگن
• درمان بیماریهای انسدادی خوش خیم شامل ولولوس یا پیچش روده، بیماری کرون، دیورتیکولیت، تنگی آناستوموز، آسیب ناشی از اشعه، ایسکمی و پیچ خوردگی روده باریک
• اتساع تنگی روده بزرگ و رفع فشار در روده بزرگ
• درمان انسداد ناشی از اجسام خارجی و بیرون آوردن جسم خارجی
• درمان خونریزی روده در جراحی هایی مانند پلی پکتومی و بستن زخم های دستگاه گوارش
• خارج کردن پولیپ های روده بزرگ به ویژه برای بیمارانی که سابقه پولیپ دارند
• برداشتن و از بین بردن ضایعات مانند آدنوما (تومورهای خوش خیم)، تومورهای بدخیم و ضایعات سرطانی و زخم ها

کولونوسکوپی غربالگری

 بهترین تست برای تشخیص زود هنگام سرطان روده بزرگ و نظارت بر پولیپ ها است به ویژه برای افراد بالای 50 سال و افرادی که در معرض خطر سرطان روده بزرگ قرار دارند.

علل انجام کولونوسکوپی

• اسهال حاد و مزمن؛ در اسهال حاد اگر نتیجه آزمایش مدفوع و آزمایش خون منفی باشد و یا اسهال به درمان مقاوم باشد ممکن است کولونوسکوپی نیاز باشد در غیر اینصورت اسهال با طول مدت کمتر از 4 هفته به طور کلی به کولونوسکوپی نیاز ندارد، زیرا معمولاً علت آن عفونی است و بهبود می یابد اما اسهال مزمن و طولانی مدت ممکن است نیاز به کولونوسکوپی داشته باشد.
• یبوست مزمن؛ برای رد سرطان روده بزرگ که بیشتر در بیماران مسن انجام می شود.
• درد شکمی غیر قابل توجیه؛ درد پایین شکم به ویژه در بیماران مسن که ممکن است با سرطان روده بزرگ همراه باشد.
• خونریزی؛ از دستگاه گوارش تحتانی به ویژه خونریزی مقعدی
• پولیپ؛ و نظارت پس از پولیپکتومی
• تغییرات روده؛ که غیر قابل توجیه هستند
• کم خونی فقر آهن
• ظن به بدخیمی؛ یا ناهنجاری در سونوگرافی شکم، رادیوگرافی روده بزرگ، تست باریم انما یا اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)
• تشخیص و نظارت بر سرطان؛ روده یا تومورها
• سابقه ابتلا به پولیپ و سرطان؛ روده بزرگ یا اختلالات کولون در بیمار یا یکی از اعضای خانواده
• بیماری های التهابی روده؛ و سایر کولیت ها
• از دست دادن وزن؛ با علت نامشخص

کولونوسکوپی و تشخیص سرطان روده

کولونوسکوپی یکی از موثرترین روشهای غربالگری سرطان روده بزرگ است زیرا می تواند سرطان ها را در حالی که هنوز قابل درمان هستند و پولیپ ها را قبل از اینکه به طور بالقوه به سرطان تبدیل شوند، تشخیص دهد. هر فرد بالای 50 سال با سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ یا پولیپ، باید تحت کولونوسکوپی قرار گیرد.

علائمی وجود دارد که نیاز به کولونوسکوپی را برای غربالگری سرطان ضروری می سازد. بسیاری از این علائم با سایر بیماریهای جدی روده بزرگ مشابه هستند اما در هر صورت تشخیص زود هنگام سرطان روده به موثر بودن روشهای درمانی و افزایش بقاء بیماران کمک می کند.

معمولا علائم زیر ممکن است نشان دهنده سرطان روده بزرگ باشد:

• دردهای شکمی
• نفخ شکم
• خستگی مزمن
• خون در مدفوع
• مدفوع باریک
• اسهال
• یبوست
• تغییر در حرکات روده
• کاهش وزن
• گرفتگی عضلات

بنابراین، چگونه می توان فهمید که چه زمانی باید کولونوسکوپی انجام شود؟ اگر مدت طولانی است که از علائم فوق رنج می برید و شدت علائم زیاد است باید به پزشک متخصص گوارش مراجعه کنید. در این موارد بهترین راه تشخیصی انجام کولونوسکوپی است.

چه زمانی کولونوسکوپی باید انجام داد؟

برای افرادی که به طور متوسط ​​در معرض خطر سرطان روده بزرگ هستند، اولین کولونوسکوپی معمولاً به عنوان آزمایش غربالگری در سن 45 سالگی توصیه می شود بعد از آن کولونوسکوپی باید هر 10 سال یک بار تا سن 75 سالگی تکرار شود. برای افراد جوانتر در صورت وجود علائمی مانند خون در مدفوع، کم خونی، فقر آهن با علت نامشخص و تغییر در عادات روده ای ممکن است نیاز به کولونوسکوپی باشد به ویژه اگر بیمار دارای سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ یا سایر عوامل خطر بیماری باشد.

چرا از کولونوسکوپی استفاده می شود؟

دلیل انجام و ضرورت کولونوسکوپی در حقیقت بررسی و تشخیص بیماری های همچون موارد ذیل است که عبارت است از:

• وجود خون در مدفوع
• سرطان روده بزرگ
• درد معده و شکم
• اسهال
• تغییر در اجابت مزاج

لازم است بدانید برخی از افراد با داشتن شرایطی همچون سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان ها به ویژه سرطان روده بزرگ و پولیپ روده می بایست هر چند وقت یکبار کولونوسکوپی انجام شود.

انجام فاصله های زمانی بین کولونوسکوپی بسته به شدت عارضه و مشکلات متفاوت خواهد بود. طبق تحقیقات انجام شده تمامی افرادی که سالم هستند و حتی عوامل خطر ابتلا به سرطان روده در آن ها دیده نشده است، می بایست در سن 50 سالگی یکبار و پس از آن هر ده سال یکبار کولونوسکوپی را انجام دهند. زیرا امر موجب می شود تا با تشخیص بموقع قبل از سرطانی شدن پولیپ های روده ای درمان صورت گیرد.

چه عواملی روی كولونوسكوپی تاثير دارد؟

عوامل متعددی بر موفقیت آمیز بودن کولونوسکوپی تاثیر دارد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:

1. پیروی از دستورالعملهای قبل از کولونوسکوپی برای آماده سازی و پاکسازی کامل روده ها تاثیر زیادی در وضوح تصویر کولونوسکوپی دارد. آموزش دقیق به بیمار و سطح دانش بیمار از این روش در کیفیت آماده سازی قبل از عمل موثر است. مهمترین عامل برای آماده سازی مناسب، فاصله بین پایان مصرف دارو و شروع کولونوسکوپی است.
2. سن بیمار یکی از عوامل تاثیر گذار در تکمیل روش کولونوسکوپی است در بعضی موارد در بیماران مسن اتمام کولونوسکوپی و یا مشاهده همه قسمتهای روده امکان پذیر نیست.
3. همچنین نرخ موفقیت آمیز بودن این روش در زنان کمتر از مردان است.
4.  وزن بیمار می تواند در کولونوسکوپی تاثیر داشته باشد در بیماران با شاخص توده بدنی (BMI) بالا آماده سازی و پاکسازی ناکافی روده ممکن است مشکلاتی را برای کولونوسکوپی ایجاد کند و همچنین انجام برخی روشهای کولونوسکوپی و مانورهایی که به طور معمول در طول عمل مورد نیاز است، از جمله تغییر مکان بیمار و اعمال فشار بر روی شکم، در بیماران مبتلا به چاقی دشوارتر است.
5. در بیماران مبتلا به دیورتیکولوز و کولیت مزمن و همچنین بیماران با سابقه قبلی جراحی روده بزرگ میزان موفقیت و اتمام دقیق این روش ممکن است کمتر باشد.
6. در بعضی از بیماران به دلیل پر پیچ و خم بودن زیاد روده بزرگ ممکن است مشاهده قسمتهای ابتدایی روده بزرگ مانند سکوم فراهم نشود.
7. تبحر و تجربه پزشک در موفقیت این روش تاثیر گذار است زیرا مشاهده شده که متخصصان گوارش در انجام کولونوسکوپی موثرتر از سایر جراحان عمل می کنند.

اگر ناهنجاری یا مشکلی در حین کولونوسکوپی تشخیص داده شود چه باید کرد؟

 اگر هر چیز غیر معمولی در روده بزرگ وجود داشته باشد، مانند یک پولیپ یا یک بافت ملتهب، پزشک ممکن است قطعه ای از آن را با استفاده از ابزارهای ریزی که از طریق کولونوسکوپی وارد می کند، خارج کند. سپس این بافت به عنوان نمونه برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال می شود تا غیر سرطانی بودن آن مشخص شود.

اگر خونریزی در روده بزرگ وجود داشته باشد، پزشک می تواند از لیزر، پروب حرارتی یا الکتریکی یا تزریق داروهای خاص از خونریزی جلوگیری کند. به هر حال در طول کولونوسکوپی تشخیصی با توجه به نوع ضایعه و بیماری که کشف می شود پزشک ممکن است اقدام درمانی مناسب را نیز انجام دهد. برای مثال اقدام به برداشتن پولیپ ها می کند.

کولونوسکوپی مجازی چیست؟

کولونوسکوپی مجازی روش تشخیصی کم تهاجمی است که در آن نیازی به وارد کردن لوله به روده نیست و به جای آن از سی تی اسکن استفاده می شود که به آن سی تی کولونوگرافی نیز گفته می شود. در این روش تصویری سه بعدی از روده به صفحه کامپیوتر ارسال می شود. همچنین ممکن است از سایر ابزار های تشخیصی مانند MRI نیز در این روش استفاده شود. کولونوسکوپی مجازی مدت زمان کمتری طول می کشد و نیازی به بیهوشی ندارد. البته با کولونوسکوپی مجازی نمی توان کل طول روده بزرگ را مشاهده کرد و علاوه بر اینها بعضی از پولیپ های خاص را نیز نمی توان با این روش تشخیص داد. همچنین در حین کولونوسکوپی مجازی نمی توان اقدام درمانی مانند برداشتن پولیپ ها را انجام داد.

چرا کودکان باید تحت فرایند کولونوسکوپی قرار گیرند؟

دلایل عمده ای که کودکان به کولونوسکوپی نیاز دارند شامل یافتن علت درد شکم، اسهال یا خونریزی از روده است. اگر پولیپ پیدا شود، ممکن است همزمان با کولونوسکوپی، پولیپکتومی نیز انجام شود.

آیا کولونوسکوپی برای زنان باردار خطر دارد؟

کولونوسکوپی برای زنان باردار نسبتاً بی خطر است و می تواند در سه ماهه دوم و سوم بارداری در صورت نیاز انجام شود.

آیا کولونوسکوپی همراه با بیهوشی است؟

گزینه های بیهوشی در کولونوسکوپی با توجه به نیاز و شرایط هر بیمار متفاوت است. به طور کلی برای بیهوشی از آرام بخش خفیف و بیهوشی عمومی استفاده می شود. چند گزینه برای استفاده از آرام بخشی در طول کولونوسکوپی وجود دارد، از جمله:

 خفیف: بیمار آرام است اما به احتمال زیاد بیدار است. بیمار می تواند به پزشک پاسخ دهد، هرگونه دستورالعمل را دنبال می کند، و ممکن است احساس درد یا ناراحتی داشته باشد.

متوسط: بیمار خواب آلوده است و احتمال دارد از خواب بیدار شود. بیمار به احتمال زیاد بعدا انجام کولونوسکوپی را به خاطر نمی آورد.

عمیق: بیمار خواب است، هیچ دردی احساس نمی کند و روش کار را به خاطر نمی آورد.

بیهوشی عمومی: بیمار بیهوش است و از عمل کولونوسکوپی آگاهی ندارد. در شرایط بیهوشی عمومی، بیماران هیچ درد و ناراحتی احساس نمی کنند.

یک یا دو ساعت طول می کشد تا به طور کامل اثرات دارو بعد از کولونوسکوپی برطرف شود، بنابراین بیمار باید یک همراه داشته باشد تا به خانه منتقل شود. برخی از عوارض جانبی خفیف کولونوسکوپی در همان ساعت اول بعد از عمل بروز می کند، از جمله گرفتگی و نفخ شکم می باشد. بعد از 24 ساعت بیمار می تواند به کار یا فعالیت های عادی برگردد. ممکن است در کولونوسکوپی از هوا برای باد کردن روده بزرگ استفاده شود تا دید بهتری فراهم شود.

همچنین ممکن است در طول کولونوسکوپی اقدام درمانی نیز انجام شده باشد مانند خارج کردن ضایعات و پولیپ است. همه این موارد می توانند روده بزرگ را حرکت داده و کشش دهند، بنابراین ممکن است برای 1 یا 2 روز بعد از عمل احساس ناراحتی کنید.

آمادگی قبل از انجام کولونوسکوپی

مشورت با متخصص گوارش

برای آماده شدن بایستی حتما با متخصص گوارش در این زمینه مشورت نمایید. مطلع کردن پزشک از وضعیت جسمی خود، همچنین مصرف داروها و ویتامین هایی که دارید را بهتر است به پزشک خود اطلاع دهید.

پاکسازی روده و تغییر رژیم غذایی

قبل از آنکه بخواهید کولونوسکوپی انجام دهید پزشک یک دستورالعمل را در اختیار شما قرار می دهد تا با رعایت آن دستورالعمل ها بتوانید روده های خود را پاکسازی نمایید. زیرا وجود مواد غذایی و مدفوع در روده ها موجب می شود تا تشخیص به درستی صورت نگیرد.

اغلب رژیم غذایی مایعات یک تا سه روز قبل از انجام کولونوسکوپی به بیمار داده می شود. به طور معمول پزشک فرد را از اینکه می بایست چه مدت کلا از خوردن اجتناب ورزد را گوش زد خواهد کرد. قبل از انجام کولونوسکوپی مصرف مسهل با تجویز متخصص گوارش وجود خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: دستور آمادگی برای کولونوسکوپی

نحوه انجام کولونوسکوپی به چه صورت است؟

انجام کولونوسکوپی توسط متخصص و در یک مرکز درمانی یا بیمارستان انجام می شود. در ابتدا بیمار با یک تزریق وریدی در طول انجام این روند آرامش خواهد داشت. سپس بیمار بر روی یک تخت دراز کشیده و لوله کولونوسکوپ از طریق مقعد وارد روده شده و با کمک دستگاه کولونوسکوپ داخل روده پر از هوا شده و با دوربینی که بر لوله کولونوسکوپ تعبیه شده است به مشاهده و بررسی فضای داخلی روده می پردازند.

یکی از بیماری های شایع در بزرگسالان پولیپ روده بزرگ است، که در بسیاری از موارد بدون ضرر خواهد بود و در مواردی دیگر لازم است بدانید که بسیاری از سرطان های روده بزرگ در ابتدا به صورت یک بیماری پولیپ بوده است. لذا بایستی به منظور پیشگیری از ابتلا به بیمار سرطان به حذف پولیپ های روده بپردازید.

انجام نمونه برداری گاهی اوقات با توجه به شرایط بیمار در طول انجام کولونوسکوپی انجام می شود و مدت زمان انجام این روند حدود شصت دقیقه خواهد بود.

مراقبت های بعد از انجام کولونوسکوپی

پس از انجام کولونوسکوپی بستری شدن حدود دو ساعت ضروری خواهد بود. در واقع این مدت زمان برای بررسی وضعیت بیمار و برطرف شدن اثرات بیهوشی است.

داشتن درد های شکمی و نفخ در طول ساعت اولیه یک امر طبیعی است.

در صورتی که همراه با کولونوسکوپی، نمونه برداری یا حذف پولیپ روده را داشته اید داشتن مقدار کمی خونریزی از مقعد یک امر طبیعی خواهد بود.

خطرات و عوارض ناشی از کولونوسکوپی چیست؟

انجام هر روش درمانی می تواند با عوارض و خطراتی همراه باشد که بروز برخی عوارض جانبی بوده و ظرف مدت زمان بسیار کوتاه برطرف می شود. لازم به ذکر است، داشتن خونریزی و سوراخ شدگی روده ها از شایعترین عوارض این روش خواهد بود. از دیگر عوارض این روش عبارت است از: خونریزی، واکنش به مواد آرام بخش، درد های شکمی، مشکلات قلبی و تنفسی می باشد.

هزینه کولونوسکوپی چقدر است؟

هزینه انجام کولونوسکوپی با توجه به برخی عوامل همچون دستمزد پزشک و هزینه های بیمه های درمانی متفاوت خواهد بود. لذا برای کسب اطلاع از هزینه کولونوسکوپی به یک متخصص گوارش مراجعه نمایید.

نتایج کولونوسکوپی

نتایج کولونوسکوپی معمولا شامل دو حالت منفی و مثبت است. اگر هیچ ناهنجاری کشف نشود نتایج نرمال و طبیعی خواهد بود و به آن کولونوسکوپی منفی می گویند. با این حال پزشک ممکن است به دلیل سابقه ابتلا به پولیپ و سرطان روده در بیمار یا خانواده و همچنین کیفیت پایین کولونوسکوپی (به دلیل وجود مدفوع در روده ها) انجام مجدد کولونوسکوپی را در فاصله های زمانی مختلف به بیمار توصیه کند. در غیر اینصورت جواب تست ممکن است به دلایل متعددی مثبت شود که برخی از مهمترین آنها شامل موارد زیر است:

هموروئید

 هموروئید التهاب و تورم رگ های خونی مقعد است و به دو نوع هموروئید داخلی و خارجی تقسیم بندی می شود.

فیشر مقعدی

 ترک ها و شکاف یا بریدگی های در قسمت مقعد گفته می شود.

بیماری دیورتیکولی

 در این بیماری کیسه های برآمده ای در دیواره روده بزرگ بوجود می آیند که می توانند از اندازه نخود تا خیلی بزرگتر باشند و در اثر افزایش فشار بر قسمت های ضعیف در دیواره روده توسط گاز، مواد زائد یا مایع ایجاد می شوند. ممکن است علائمی نداشته باشد که به آن دیورتیکولوز می گویند و یا ممکن است خونریزی کند و یا دچار عفونت شود که به آن دیورتیکولیت می گویند.

پولیپ های روده بزرگ

پولیپ ها در اثر رشد بافت حاصل از روده بزرگ ایجاد می شوند. دو نوع پولیپ وجود دارد:

پولیپ های خوش خیم

 که سرطانی نمی شوند و شامل پولیپ های پولیپ های هیپرپلاستیک و التهابی هستند که معمولاً نیازی به درمان ندارند.

پولیپ های نئوپلاستیک

 شامل آدنوکارسینوما (سرطان روده بزرگ) و آدنوم ها هستند که پیش سرطانی هستند. هرچه آدنوم بیشتر و بزرگتر باشد، احتمال اینکه یک یا چند مورد از آنها بافت سرطانی باشند یا به سرطان تبدیل شوند بیشتر است.

التهاب و زخم

 پوشش روده بزرگ به دلایل زیادی از جمله عفونت، داروها مانند داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی، بیماری التهابی روده مانند بیماری کرون و کولیت اولسراتیو و سرطان می تواند تحریک، ملتهب و زخم شود.

خونریزی

 گاهی اوقات در روده بزرگ خون مشاهده می شود. با جستجوی منبع خونریزی می توان تومور، زخم یا مجموعه ای غیرطبیعی از رگهای خونی را شناسایی کرد که به آن ناهنجاری شریانی گفته می شود اما در بعضی از موارد نیز نمی توان علت خونریزی را در حین کولونوسکوپی شناسایی کرد و انجام آزمایشات اضافی ضروری است.

کلام آخر

کولونوسکوپی یک روش تشخیصی بیماری های دستگاه گوارش است که با حداقل عارضه و درد همراه خواهد بود. در صورتی که می بایست این روش را انجام دهید قبل از اقدام به یک متخصص کولونوسکوپی خبره مراجعه نمایید.