کولونوسکوپی: کاربردها + علل + فرایند آن

کولونوسکوپی یک روش تشخیصی است که به کمک آن می‌توان به بررسی و تشخیص بیماری‌های دستگاه گوارش پرداخت. در این روش تشخیصی متخصص گوارش با کمک یک لوله بسیار باریک و نرم که انعطاف‌پذیری بالایی دارد، داخل روده را بررسی و مشاهده می‌نماید. بر سر این لوله یک دوربین تعبیه شده است که به کمک آن می‌توان به مشاهده دقیق‌تر پرداخت.

این عمل جهت تشخیص بیماری‌های گوارشی مانند بیماری‌های التهابی روده و سرطان روده بزرگ یک روش مناسب است. کولونوسکوپی همچنین ممکن است جهت غربالگری و شناسایی زودهنگام سرطان روده بزرگ به افراد میانسال و یا مسن پیشنهاد شود. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید تا به مزایا، کاربرد‌ها و نحوه انجام کولونوسکوپی بپردازیم.

کولونوسکوپی چیست؟

کولونوسکوپی یک لوله بسیار باریک و نرم است که قابلیت انعطاف‌پذیری بالایی دارد. این لوله از طریق مقعد وارد روده‌ها شده و با دوربینی که بر سر آن تعبیه شده است، می‌توان به بررسی و مشاهده داخل روده پرداخت. کولونوسکوپ علاوه بر اینکه به تشیص بیماری‌ها کمک می‌کند این امکان را برای متخصص گوارش فراهم می‌کند تا داخل روده‌ها را شست و شو، مکش، تزریق هوا انجام دهد و با کمک ابزار‌های جراحی به روده دسترسی پیدا کرده و مشکلات را برطرف نمایید.

در طول انجام کولونوسکوپی به منظور تشخیص و انجام بررسی‌های بیشتر آزمایشگاهی ممکن است نمونه‌برداری انجام شود تا به درمان مشکلات احتمالی پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: آندوسکوپی معده

کاربردهای کولونوسکوپی چیست؟

کولونوسکوپی برای بررسی ناهنجاری‌ها به ویژه ناهنجاری‌هایی که ممکن است سرطان باشد، انجام می‌شود. در این روش یک لوله انعطاف‌پذیر مجهز به یک دوربین کوچک امکان مشاهده فضای داخلی روده بزرگ را برای بهترین فوق تخصص گوارش فراهم می‌کند و به این ترتیب تشخیص و درمان بیماری‌های روده بزرگ را تسهیل می‌شود.

امروزه با پیشرفت فناوری، کاربرد‌های کولونوسکوپی فراتر از غربالگری، نظارت و تشخیص‌های متداول رفته است و به یک ابزار پیچیده درمانی تبدیل شده به طوری که در انجام عمل‌های جراحی نیز استفاده می‌شود. به طور کلی رایج‌ترین کاربرد‌های آن شامل موارد زیر است:

◀ کولونوسکوپی تشخیصی

برای بررسی و تشخیص علت‌های احتمالی علائم و نشانه‌های روده به کار می‌رود. مهمترین علائمی که نیاز به کولونوسکوپی تشخیصی را اجتناب ناپذیر می‌کند شامل درد شکم، خونریزی از دستگاه گوارش تحتانی، کم خونی فقر آهن، تغییرات غیر قابل توجیه در حرکات روده (به عنوان مثال، یبوست و اسهال مزمن)، پولیپ‌ها و بیماری‌های التهابی روده (IBD) و سایر مشکلات روده مانند سرطان و بدخیمی‌های روده بزرگ به ویژه در بیماران بالای ۵۰ سال است. در این روش ممکن است نمونه‌برداری از بافت روده، جهت تعیین علت بیماری انجام شود.

 ◀ کولونوسکوپی درمانی

کولونوسکوپی همچنین برای درمان اختلالات دستگاه گوارش کاربرد دارد که بعضی از آنها شامل موارد زیر است:

• درمان بیماریهای انسدادی بدخیم روده بزرگ شامل سرطان متاستاتیک و تومورهای پیشرفته لگن
• درمان بیماریهای انسدادی خوش خیم شامل ولولوس یا پیچش روده، بیماری کرون، دیورتیکولیت، تنگی آناستوموز، آسیب ناشی از اشعه، ایسکمی و پیچ خوردگی روده باریک
• اتساع تنگی روده بزرگ و رفع فشار در روده بزرگ
• درمان انسداد ناشی از اجسام خارجی و بیرون آوردن جسم خارجی
• درمان خونریزی روده در جراحی هایی مانند پلی پکتومی و بستن زخم های دستگاه گوارش
• خارج کردن پولیپ های روده بزرگ به ویژه برای بیمارانی که سابقه پولیپ دارند
• برداشتن و از بین بردن ضایعات مانند آدنوما (تومورهای خوش خیم)، تومورهای بدخیم و ضایعات سرطانی و زخم ها

◀ کولونوسکوپی غربالگری

 این روش تشخیصی بهترین تست برای تشخیص زود هنگام سرطان روده بزرگ و نظارت بر پولیپ ها است به ویژه برای افراد بالای 50 سال و افرادی که در معرض خطر سرطان روده بزرگ قرار دارند.

علل انجام کولونوسکوپی چیست؟

کولونوسکوپی ممکن است به سه دلیل پیشنهاد شود:

1. پیشگیری

اگر در معرض خطر بالای ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ قرار داشته باشید جهت غربالگری و پیشگیری از سرطان روده‌ی بزرگ ممکن است به شما پیشنهاد شود که به صورت دوره‌ای کولونوسکوپی را انجام دهید. در هنگام غربالگری هرگونه بافت و یا توده‌ی مشکوک شناسایی می‌شود و در صورت نیاز نمونه‌هایی جهت بیوپسی تهیه می شود.

کولونوسکوپی که به منظور غربالگری انجام می‌شود معمولاُ به افراد بالا 45 سال که سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به سرطان کولورکتال را دارند و یا افرادی که به دلیل یک بیماری ارثی مانند پولیپ آدناماتوز و یا سندرم لینچ بیشتر در معرض ابتلا به سرطان کولورکتال قرار دارند پیشنهاد می‌شود.

2. تشخیص

در صورتی که یک یا چند علامت زیر را داشته باشید جهت تشخیص دقیق‌تر کولونوسکوپی برای شما تجویز می‌شود:

• خونریزی و یا ترشحات غیر معمول از مقعد
• یبوست، اسهال و یا بی‌اختیاری در دفع مدفوع
• درد مداوم در شکم بدون علت قابل توضیح
• کاهش وزن بدون علت
• عدم افزایش وزن در کودکان

کولونوسکوپی می‌تواند در تشخیص تعدادی از بیماری‌ها مفید باشد که برخی از آنها عبارتند از:

• کولیت مزمن
• کولیت ایسکمیک
• دیورتیکولوز و دیورتیکولیت
• زخم‌‌های ناحیه روده بزرگ
• انسداد روده بزرگ
• پولیپ کولورکتال
• سرطان کولورکتال

3. درمان

کولونوسکوپی روشی است که اگر در حین عمل تشخیص و یا غربالگری، مشکلی یافت شود می‌توان در طی همان عمل به درمان همزمان نیز پرداخت. به عنوان مثال هر نوع پولیپ و یا توده‌ی غیرطبیعی که در حین کولونوسکوپی مشخص شود را می‌توان با کمک ابزار جراحی خارج نمود و جهت بررسی به آزمایشگاه فرستاد. برداشتن پولیپ‌ها می‌تواند از گسترش سرطان‌ها احتمالی نیز پیشگیری نماید.

سایر اقدامات درمانی که حین کولونوسکوپی می‌توان انجام داد عبارت است از:

• درمان زخم‌ها
• تزریق برخی داروها
• برطرف کردن انسداد روده
• قرار دادن استنت
• لیزر درمانی بافت

چه زمانی باید کولونوسکوپی انجام داد؟

برای افرادی که به طور متوسط ​​در معرض خطر سرطان روده بزرگ هستند، اولین کولونوسکوپی معمولاً به عنوان آزمایش غربالگری در سن 45 سالگی توصیه می شود بعد از آن کولونوسکوپی باید هر 10 سال یک بار تا سن 75 سالگی تکرار شود. برای افراد جوانتر در صورت وجود علائمی مانند خون در مدفوع، کم خونی، فقر آهن با علت نامشخص و تغییر در عادات روده ای ممکن است نیاز به کولونوسکوپی باشد به ویژه اگر بیمار دارای سابقه خانوادگی سرطان روده بزرگ یا سایر عوامل خطر بیماری باشد.

ضرورت انجام کولونوسکوپی چیست؟

دلیل انجام و ضرورت کولونوسکوپی در حقیقت بررسی و تشخیص بیماری های همچون موارد ذیل است که عبارت است از:

• وجود خون در مدفوع
• سرطان روده بزرگ
• درد معده و شکم
• اسهال
• تغییر در اجابت مزاج

لازم است بدانید برخی از افراد با داشتن شرایطی همچون سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان‌ها به ویژه سرطان روده بزرگ و پولیپ روده بزرگ می‌بایست هر چند وقت یکبار کولونوسکوپی انجام شود.

انجام فاصله‌های زمانی بین کولونوسکوپی بسته به شدت عارضه و مشکلات متفاوت خواهد بود. طبق تحقیقات انجام شده تمامی افرادی که سالم هستند و حتی عوامل خطر ابتلا به سرطان روده در آن‌ها دیده نشده است، می‌بایست در سن ۵۰ سالگی یکبار و پس از آن هر ده سال یکبار کولونوسکوپی را انجام دهند. زیرا امر موجب می‌شود تا با تشخیص بموقع قبل از سرطانی شدن پولیپ‌های روده‌ای درمان صورت گیرد.

چه عواملی روی كولونوسكوپی تاثير دارد؟

عوامل متعددی بر موفقیت آمیز بودن کولونوسکوپی تاثیر دارد که برخی از آنها شامل موارد زیر است:

1. پیروی از دستورالعملهای قبل از کولونوسکوپی برای آماده سازی و پاکسازی کامل روده ها تاثیر زیادی در وضوح تصویر کولونوسکوپی دارد. آموزش دقیق به بیمار و سطح دانش بیمار از این روش در کیفیت آماده سازی قبل از عمل موثر است. مهمترین عامل برای آماده سازی مناسب، فاصله بین پایان مصرف دارو و شروع کولونوسکوپی است.
2. سن بیمار یکی از عوامل تاثیر گذار در تکمیل روش کولونوسکوپی است در بعضی موارد در بیماران مسن اتمام کولونوسکوپی و یا مشاهده همه قسمتهای روده امکان پذیر نیست.
3. همچنین نرخ موفقیت آمیز بودن این روش در زنان کمتر از مردان است.
4.  وزن بیمار می تواند در کولونوسکوپی تاثیر داشته باشد در بیماران با شاخص توده بدنی (BMI) بالا آماده سازی و پاکسازی ناکافی روده ممکن است مشکلاتی را برای کولونوسکوپی ایجاد کند و همچنین انجام برخی روشهای کولونوسکوپی و مانورهایی که به طور معمول در طول عمل مورد نیاز است، از جمله تغییر مکان بیمار و اعمال فشار بر روی شکم، در بیماران مبتلا به چاقی دشوارتر است.
5. در بیماران مبتلا به دیورتیکولوز و کولیت مزمن و همچنین بیماران با سابقه قبلی جراحی روده بزرگ میزان موفقیت و اتمام دقیق این روش ممکن است کمتر باشد.
6. در بعضی از بیماران به دلیل پر پیچ و خم بودن زیاد روده بزرگ ممکن است مشاهده قسمتهای ابتدایی روده بزرگ مانند سکوم فراهم نشود.
7. تبحر و تجربه پزشک در موفقیت این روش تاثیر گذار است زیرا مشاهده شده که متخصصان گوارش در انجام کولونوسکوپی موثرتر از سایر جراحان عمل می کنند.

اگر ناهنجاری یا مشکلی در حین کولونوسکوپی تشخیص داده شود چه باید کرد؟

 اگر هر چیز غیر معمولی در روده بزرگ وجود داشته باشد، مانند یک پولیپ یا یک بافت ملتهب، پزشک ممکن است قطعه ای از آن را با استفاده از ابزارهای ریزی که از طریق کولونوسکوپی وارد می کند، خارج کند. سپس این بافت به عنوان نمونه برای آزمایش به آزمایشگاه ارسال می شود تا غیر سرطانی بودن آن مشخص شود.

اگر خونریزی در روده وجود داشته باشد، پزشک می تواند از لیزر، پروب حرارتی یا الکتریکی یا تزریق داروهای خاص از خونریزی جلوگیری کند. به هر حال در طول کولونوسکوپی تشخیصی با توجه به نوع ضایعه و بیماری که کشف می شود پزشک ممکن است اقدام درمانی مناسب را نیز انجام دهد. برای مثال اقدام به برداشتن پولیپ ها می کند.

نحوه انجام کولونوسکوپی به چه صورت است؟

انجام کولونوسکوپی توسط متخصص و در یک مرکز درمانی یا بیمارستان انجام می شود. در ابتدا بیمار با یک تزریق وریدی در طول انجام این روند آرامش خواهد داشت. سپس بیمار بر روی یک تخت دراز کشیده و لوله کولونوسکوپ از طریق مقعد وارد روده شده و با کمک دستگاه کولونوسکوپ داخل روده پر از هوا شده و با دوربینی که بر لوله کولونوسکوپ تعبیه شده است به مشاهده و بررسی فضای داخلی روده می پردازند.

یکی از بیماری های شایع در بزرگسالان پولیپ روده است، که در بسیاری از موارد بدون ضرر خواهد بود و در مواردی دیگر لازم است بدانید که بسیاری از سرطان های روده بزرگ در ابتدا به صورت یک بیماری پولیپ بوده است. لذا بایستی به منظور پیشگیری از ابتلا به بیمار سرطان به حذف پولیپ‌های روده می‌پردازد.

انجام نمونه برداری گاهی اوقات با توجه به شرایط بیمار در طول انجام کولونوسکوپی انجام می شود و مدت زمان انجام این روند حدود شصت دقیقه خواهد بود.

به طور کلی مراحل کولونوسکوپی به شرح زیر است:

• ابتدا یک آنژیوکت برای شما نصب می‌شود تا داروهای مسکن و آرام بخش در طی عمل به شما تزریق شود.
• کولونوسکوپی ممکن است با بیهوشی عمومی و یا تزریق داروهای آرام بخش انجام شود.
• به طور کلی کولونوسکپی یک فرآیند بدون درد است (به دلیل تزریق داروهایی که پیش از عمل دریافت می‌کنید هیچ گونه درد و ناراحتی حین عمل حس نخواهید کرد.) اما زمانی که گاز دی اکسید کربن به سمت روده‌ی بزرگ تزریق می‌شود ممکن است کمی فشار حس کنید. تزریق گاز دی اکسید کربن برای مشاهده‌ی بهتر روده حین کولونوسکوپی تزریق می‌شود.
• کولونوسکوپی با ورود یک لوله‌ی نازک از طریق مقعد آغاز می‌شود. سر این لوله به یک دوربین و منبع نور متصل است که باعث می‌شود پزشک بتواند تصاویر واضحی از روده‌ی بزرک را روی مانیتور مشاهده نماید.
• در حین عمل تصاویر و یا فیلم‌هایی جهت بررسی‌های آینده تهیه می‌شود. همچنین همان طور که اشاره کردیم در صورت مشاهده‌ی هرگونه توده و یا بافت غیرطبیعی نمونه‌هایی جهت فرستادن به آزمایشگاه تهیه می‌شود.

بیشتر بخوانید: دستور آمادگی برای کولونوسکوپی

نتایج کولونوسکوپی چه زمانی قابل مشاهده است؟

نتایج کولونوسکوپی معمولا شامل دو حالت منفی و مثبت است. اگر هیچ ناهنجاری کشف نشود نتایج نرمال و طبیعی خواهد بود و به آن کولونوسکوپی منفی می گویند. با این حال پزشک ممکن است به دلیل سابقه ابتلا به پولیپ و سرطان روده در بیمار یا خانواده و همچنین کیفیت پایین کولونوسکوپی (به دلیل وجود مدفوع در روده ها) انجام مجدد کولونوسکوپی را در فاصله های زمانی مختلف به بیمار توصیه کند.

زمانی که نتایج کولونوسکوپی دریافت می‌شود، بستگی به عملکرد و رویکرد پزشک و همچنین نوع کولونوسکوپی مورد استفاده دارد. در برخی موارد، نتایج نیمه‌رسمی کولونوسکوپی ممکن است با پایان عمل ارائه شود، اما نتایج نهایی عموماً نیاز به بررسی دقیق‌تر و تجزیه و تحلیل لوله روده برای اطمینان از عدم وجود تغییرات ناشایست دارد.

در بیشتر موارد، نتایج کولونوسکوپی در عرض چند روز تا یک هفته قابل دریافت هستند. پزشک شما معمولاً بعد از اتمام کولونوسکوپی، نتایج اولیه را به شما ارائه می‌دهد و در صورت برداشت نمونه‌های بافت، نتایج نهایی آزمایشات بافت شناسی ممکن است چند روز بیشتر طول بکشد.

نتیجه‌گیری

سوالات متداول درباره کولونوسکوپی