گاستروپارزی یا فلج معده عارضه مزمنی است که باعث می‌شود معده نتواند خود را به صورت طبیعی تخلیه کند. در این وضعیت غذا بسیار کندتر از حالت طبیعی از معده عبور می‌کند. تصور می‌شود که این عارضه ناشی از مشکلات مربوط به عصب‌ها و عضلات کنترل کننده عمل تخلیه معده باشد. اگر این عصب‌ها آسیب ببینند، عضلات معده به درستی کار نکرده و حرکت غذا در معده کند می‌شود. فلج معده باعث می‌شود غذایی که می‌خورید به کندی و طی مدت زمان پیش‌بینی نشده‌ای جذب شود. اگر مبتلا به دیابت نیز باشید، وجود این عارضه باعث نوسان شدید سطح قند خونتان خواهد شد. بالا بودن قند خون می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی عصب‌های معده شود، بنابراین اگر دیابت دارید، حتماً باید سطح قند خونتان را کنترل کنید. متخصص گوارش نیز می‌تواند شما را در مورد تغییراتی که باید در رژیم غذایی و داروهایتان بدهید راهنمایی کند.
فلج معده چیست؟
فلج معده عارضه‌ای است که در آن معده نمی‌تواند غذاهای درون خود را به صورت طبیعی تخلیه کند. این عارضه می‌تواند ناشی از آسیب‌دیدگی عصب واگ باشد، که مسئول تنظیم دستگاه گوارش است. چنین وضعیتی باعث اخلال درد عملکرد عضلات معده و روده می‌شود که در نتیجه غذا نمی‌تواند به درستی از دستگاه گوارش عبور کند. اغلب، علت بروز فلج معده ناشناخته است.
علائم فلج معده
علائم فلج معده عبارتند از:
- احساس سیری بسیار سریع هنگام غذا خوردن
- احساس تهوع و استفراغ
- بی‌اشتهایی
- کاهش وزن
- نفخ
- ناراحتی یا درد شکم
- سوزش قلب
این علائم می‌توانند خفیف یا شدید بوده و معمولاً مقطعی هستند.
علت‌های فلج معده
در بسیاری از موارد فلج معده، علت مشخصی برای این عارضه وجود ندارد. به چنین مواردی فلج معده ایدیوپاتیک گفته می‌شود. علت‌های شناخته شده فلج معده عبارتند از:
- عدم کنترل مناسب دیابت نوع ۱ یا ۲
- به عنوان یکی از عوارض بعد از برخی جراحی‌ها (مانند جراحی کاهش وزن (باریاتریک) یا برداشتن بخشی از معده (گاسترکتومی))
سایر علت‌های محتمل عبارتند از:
- مصرف برخی داروها: مانند مسکن‌های شبه افیونی از جمله مورفین و برخی داروهای ضدافسردگی
- بیماری پارکینسون: عارضه پیشرونده‌ای که در آن بخشی از مغز، طی سالیان متمادی، تخریب می‌شود
- اسکلرودرمی: بیماری نادری که باعث سفت و ضخیم شدن برخی ناحیه‌های پوست شده و گاهی اوقات مشکلاتی را برای اندام‌های داخلی و رگ‌های خونی ایجاد می‌کند.
- آمیلوئیدوز: گروهی از بیماری‌های نادر و در عین حال خطرناک که ناشی از رسوب یک پروتئین غیرعادی در بافت‌ها و اندام‌های مختلف بدن هستند.
عوارض فلج معده
گاستروپارزی نه تنها یک وضعیت پزشکی ناراحت کننده است، بلکه می تواند عوارض مختلفی را نیز ایجاد کند. این شامل:
- کم آبی شدید، به دلیل استفراغ
- سوء تغذیه، در نتیجه جذب ضعیف
- ناهنجاری های قند خون
- غذای سفت شده و هضم نشده که می تواند یک توده جامد تشکیل دهد که گاهی اوقات می تواند تهدید کننده زندگی باشد
- رشد بیش از حد باکتری در معده به دلیل غذای هضم نشده
- کاهش کیفیت زندگی
- درمان های طبیعی
- درمان های جایگزین ممکن است برای برخی افراد تسکین دهد.
- اینها ممکن است شامل طب سوزنی، طب فشاری، بیوفیدبک، هیپنوتیزم درمانی، استفاده از زنجبیل و استفاده از داروهای ضد تهوع روی پوست باشد.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد؟
در صورتی که به علائم فلج معده دچار هستید، بهتر است به یک متخصص گوارش مراجعه کنید، زیرا این عارضه می‌توانند باعث عوارض خطرناکی شود، که عبارتند از:
- کم آبی: به دلیل استفراغ مکرر
- بیماری رفلاکس معده و مری : که در آن اسید معده از معده نشت کرده و وارد نای می‌شود.
- سوء‌تغذیه: هنگامی که بدن به اندازه کافی مواد مغذی دریافت نمی‌کند.
- غیرقابل پیش‌بینی بودن سطح قند خون: این مورد بیشتر برای مبتلایان به دیابت خطرناک است.
تشخیص فلج معده
متخصص گوارش، برای تشخیص فلج معده از شما سؤالاتی در مورد علائمی که دارید مانند احساس تهوع، بی‌اشتهایی، نفخ، درد شکم، کاهش وزن و تاریخچه پزشکیتان، می‌پرسد و برای شما یک سری آزمایش خون تجویز می‌کند. ممکن است برای انجام برخی آزمایش‌ها به بیمارستان ارجاع شوید. برخی از راهکارهای پزشک متخصص گوارش شامل:
- آندوسکوپی دستگاه گوارش فوقانی (GI فوقانی): یک لوله انعطاف پذیر با یک دوربین روشن برای بررسی سیستم گوارش فوقانی، به دنبال مناطق غیر طبیعی استفاده می شود.
- روش های تصویربرداری رادیولوژیک: این روش ها شامل استفاده از سی تی اسکن، ام آر آی و سونوگرافی است.
- سری فوقانی GI: همچنین به عنوان پرتو ایکس باریم یا بلع باریم نیز شناخته می شود، این آزمایش شامل نوشیدن مایعی است که دستگاه گوارش را می پوشاند و سپس عکسبرداری با اشعه ایکس انجام می شود. این به پزشکان اجازه می دهد تا نواحی غیر طبیعی مانند التهاب، عفونت، سرطان و فتق را ببینند.
- مطالعه تخلیه معده: این روش پزشکی هسته ای امکان ارزیابی میزان تخلیه معده در حضور غذای جامد یا مایعات را فراهم می کند.
- تست تنفس: پس از نوشیدن مقداری آب قند، مقدار گاز متابولیزه شده توسط بدن در نمونه ای از تنفس اندازه گیری می شود.
- مانومتری معده: این تست فعالیت الکتریکی و حرکت عضلات صاف معده و روده کوچک را ارزیابی می کند. برای این کار یک لوله نازک از دهان عبور داده و وارد معده می شود.
- الکتروگاستروگرافی: با استفاده از الکترودهای پوست، الکتروگاستروگرافی فعالیت الکتریکی معده را اندازه گیری می کند.
- قرص هوشمند: یک کپسول بی سیم برای آزمایش سرعت گوارش مصرف می شود. در طول آزمایش، تغییرات pH، دما و فشار هنگام عبور قرص از روده ثبت می شود.
- اسکن معده: حجم معده قبل و بعد از غذا با استفاده از مواد رادیواکتیو اندازه گیری می شود. وجود بیش از 10 درصد مواد غذایی باقیمانده در معده 4 ساعت پس از غذا، معیارهای گاستروپارزی را برآورده می کند.
- اشعه ایکس روده کوچک: این آزمایش معمولاً برای بررسی انسداد روده ای که می تواند باعث علائم تاخیر در تخلیه معده شود، استفاده می شود. این علائم ممکن است برای گاستروپارزی اشتباه گرفته شود.
درمان فلج معده
معمولاً فلج معده قابل درمان نیست، اما تغییر در رژیم غذایی و درمان‌های دارویی می‌توانند به کنترل عارضه کمک کنند.
رژیم غذایی
اولین قدم برای مدیریت گاستروپارزی تغییر رژیم غذایی و اطمینان از دریافت تغذیه کافی است. یک متخصص تغذیه می تواند به شما در ایجاد یک رژیم غذایی متعادل از غذاهایی که هضم آنها آسان است کمک کند. بسیاری از افراد مبتلا به گاستروپارزی می توانند با تغییر رژیم غذایی خود برای گنجاندن غذاهای نرم بیشتر و افزودن نوشیدنی های مکمل غذایی، زندگی عادی داشته باشند. سایر توصیه های رژیم غذایی برای کسانی که مبتلا به گاستروپارزی هستند عبارتند از:
- به جای سه وعده غذا در روز، اندازه هر وعده را کمتر کرده و تعداد وعده‌ها را بیشتر کنید .
- غذاهای نرم و مایع مصرف کنید (این غذاها راحت‌تر هضم می‌شوند)
- قبل از بلعیدن لقمه، آن را به خوبی بجوید
- با هر غذا نوشیدنی‌های بدون گاز بنوشید
- قبل از قورت دادن، غذا را کاملا بجوید.
- به جای میوه ها و سبزیجات خام از میوه ها و سبزیجات پخته استفاده کنید.
- از میوه ها و سبزیجات فیبری مانند پرتقال و کلم بروکلی خودداری کنید.
- از مصرف غذاهای چرب که می توانند هضم را کندتر کنند خودداری کنید.
- هر روز مقدار زیادی آب بنوشید (یک تا یک و نیم لیتر).
- برای کمک به هضم غذا بعد از خوردن غذا پیاده روی کنید.
- تا دو ساعت بعد از خوردن غذا دراز نکشید.
- از مصرف الکل، سیگار و نوشیدنی های گازدار خودداری کنید.
- همچنین، اجتناب از غذاهایی که هضم آنها دشوار است (مانند سیب درختی با پوست، یا غذاهای سرشار از فیبر مانند پرتغال و کلم بروکلی)، و خوراکی‌های پرچرب، که آنها نیز می‌توانند فرایند هضم را کند کنند، مفید خواهد بود.
دارو
معمولاً، برای بهبود علائم این عارضه، داروهای زیر تجویز می‌شوند:
- دومپریدون: که قبل از غذا و جهت منقبض کردن عضلات معده و در نتیجه کمک به حرکت غذا در آن مصرف می‌شود
- اریترومایسین: یک آنتی‌بیوتیک است، که آن هم به با منقبض کردن معده به حرکت غذا کمک می‌کند
- آنتی‌امتیک: داروهای کنترل تهوع هستند
البته، شواهد نسبتاً محدودی در مورد تسکین علائم فلج معده توسط این داروها وجود دارد. به علاوه داروهای مذکور عوارض جانبی بسیاری به همراه دارند.
تحریک الکتریکی
اگر تغییرات غذایی و مصرف دارو علائم را بهبود نداد، درمان نسبتاً جدیدی به نام تحریک الکتریکی معده وجود دارد که می‌توان از آن استفاده کرد.
در این روش، یک دستگاه که با باطری کار می‌کند، از طریق جراحی زیر پوست شکم قرار می‌گیرد.
دو الکترود این دستگاه که به آن متصل هستند، به عضلات پایین معده وصل می‌شوند. این دو الکترود با انتقال یک سری پالس‌های الکتریکی، باعث تحریک عضلات کنترل کننده عمل حرکت و تخلیه غذا می‌شوند. این دستگاه، از بیرون با استفاده از یک کنترل دستی روشن می‌شود.
میزان اثربخشی این درمان برای بیماران مختلف بسیار متفاوت است. همچنین، در موارد بسیار کمی، این عمل باعث عوارضی می‌شود که خارج کردن دستگاه را ضروری می‌سازد، از جمله:
- عفونت
- جدا شدن و حرکت کردن دستگاه
- ایجاد حفره‌ای در دیواره معده
بوتاکس
گاهی اوقات، موارد شدیدتر فلج معده را می‌توان با تزریق بوتاکس به دریچه بین معده و روده کوچک، که با کمک آندوسکوپی انجام می‌شود، درمان کرد. این تزریق، با شل کردن این دریچه به آن امکان می‌دهد که زمان بیشتری باز بماند تا غذا بتواند از آن عبور کند.
لوله تغذیه
در موارد شدید فلج معده که با تغییرات غذایی و دارو بهبود نمی‌یابند، استفاده از یک لوله تغذیه (یا لوله معده) مفید خواهد بود.
در اینجا، ابتدا از یک لوله تغذیه موقت به نام لوله نازوژژونال استفاده می‌شود که از طریق بینی وارد شده و مواد غذایی را مستقیماً به روده کوچک منتقل می‌کند.
لوله تغذیه را می‌توان با روش جراحی نیز وارد روده کرد. به این روش، که باید ایجاد برشی در شکم انجام می‌شود، ژژنوستومی گفته می‌شود.
از طریق این لوله، که معده را دور می‌زند، می‌توان غذای مایع حاوی مواد مغذی را مستقیماً به روده فرستاد تا در همانجا جذب شود.
جراحی فلج معده
برای بعضی از بیماران از روش جراحی استفاده می‌شود، که طی آن یک لوله از طریق شکم وارد روده می‌گردد. می‌توان این لوله را به فواصل زمانی معین باز کرد تا گاز روده خارج شده و نفخ به وجود آمده رفع شود.
عمل جراحی به عنوان آخرین راه چاره و به یکی از دلایل زیر انجام می‌شود:
- ایجاد مسیر جدیدی بین معده و روده کوچک (گاستروانتروستومی)
- اتصال مستقیم معده به بخش دوم روده کوچک، موسوم به ژژنوم (گاستروژژنوستومی)
این اعمال، با تسهیل حرکت غذا در معده، باعث کاهش علائم عارضه می‌شوند.
نتیجه گیری
فلج معده یکی از مشکلات دستگاه گوارش می باشد که می تواند عمل هضم غذا را دشوار نماید. شما می توانید با مراجعه به یک متخصص گوارش خوب در تهران تا حد زیادی از عوارض ناشی از این بیماری خلاص شوید.