پانکراس یا لوزالمعده چیست؟ آناتومی و بیماری‌های شایع آن

پانکراس یا لوزالمعده

لوزالمعده که حدوداً ۶ اینچ طول دارد و در قسمت بالای شکم و پشت معده قرار دارد. سر لوزالمعده در سمت راست شکم است و از طریق یک لوله کوچک به نام مجرای لوزالمعده به اولین بخش روده کوچک وصل می شود. انتهای باریک لوزالمعده که به آن دم گفته می شود ، تا سمت چپ بدن امتداد دارد. پانکراس یا لوزالمعده عضوی از دستگاه گوارش است که دو وظیفه مهم تولید شیره گوارشی برای هضم غذا و تولید انسولین برای تنظیم قند خون بدن را برعهده دارد.

دکتر صدرالدینی، فوق تخصص بیماری‌های گوارش و کبد، با تکیه بر سرمایه‌گذاری روی روش ها و متد‌های به روز و نوین درمان و همچنین ارائه آموزش‌های کاربردی به بیماران خود، آنها را حمایت و پشتیبانی می‌نماید. دکتر صدرالدینی سعی دارد، ضمن آگاهی دادن به بیمارانی که از  بیماری‌های حاد، مزمن و حتی سرطان پانکرانس رتج می برند، با کار بردن بهترین روش های روز دنیا  نقش شایانی در بهبود سلامتی بیماران خود ایفا نماید.

دکتر صدرالدینی که دارای بورد تخصصی و فوق تخصصی از دانشگاه علوم پزشکی تهران است، با استفاده از به روزترین روش‌های تشخیصی و درمانی از قبیل دارودرمانی، جراحی، شیمی‌درمانی و پرتودرمانی برای کاهش درد و درمان بیماری‌های مرتبط با پانکراس یا لوزالمعده بهره می‌برد. برای دریافت اطلاعات بیشتر و رزرو نوبت می‌توانید با شماره های ۲۲۶۸۳۹۱۹-۰۲۱ و ۰۹۹۰۱۴۱۴۲۴۸ و ۷۷۸۳۹۴۶۳-۰۲۱ تماس حاصل نمایند.

اختلالات شایع پانکراس

اختلالات پانکراس شامل پانکراتیت حاد، پانکراتیت مزمن، پانکراتیت ارثی و سرطان پانکراس است.

راه‌های تشخیص اختلالات لوزالمعده

بسته به نوع اختلال لوزالمعده برای ارزیابی و تشخیص پانکراس نیز راه‌های مختلفی وجود دارد. اما روش های شایع ارزیابی شامل موارد زیر است:

آزمایش خون: غالباً در شناسایی علت علائم خاص موجود در پانکراس مفید است، اما احتمال اشتباه در آزمایش زیاد است و باید روشهای تکمیلی نیز انجام شود.

 رادیولوژی: بهترین روش برای ارزیابی ساختار پانکراس انجام رادیولوژی های مختلف مانند توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن)، اولتراسوند، آندوسکوپی و ام آر آی (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) است.

آزمایش‌های مرتبط با مجرای پانکراس عبارتند از ERCP (کلانژیو پانکراتوگرافی رتروگراد آندوسکوپیک) و MRCP (کلانژیو پانکراتوگرافی تشدید مغناطیسی) نیز به تشخیص بهتر کمک ‌می‌کند.

همچنین نمونه برداری اکتشافی (بیوپسی)که در آن ذره کوچکی از لوزالمعده برای نمونه برداری برداشته می‌شود؛ تنها راه برای تأیید تشخیص بیماری‌های مرتبط با پانکراس است.

پانکراتیت حاد

پانکراتیت حاد یک حمله ناگهانی بوده که باعث تورم پانکراس می‌شود و معمولاً با درد در قسمت بالایی شکم شروع می‌شود. درد این بیماری شدید بوده تقریبا چند روزی طول می‌کشد. از علائم دیگر پانکراتیت حاد می‌توان به تهوع، استفراغ، اسهال، نفخ و تب اشاره کرد. آمار نشان می‌دهد شایع‌ترین علت بروز پانکراتیت حاد، سنگ کیسه صفرا است.

عوامل ایجاد کننده پانکراتیت حاد اعتیاد به الکل، بیماری‌های ارثی، تروما، اثرات دارویی، عفونت‌ها، عدم تعادل الکترولیت، سطح بالای لیپید خون، عدم تعادل هورمونی است. در برخی موارد ممکن است برای درمان کیسه صفرا برداشته می‌شود و یا جراحی روی مجاری کیسه صفرا انجام می‌گیرد، معمولا با برداشتن سنگ کیسه صفرا التهاب پانکرانس برطرف می‌گردد. بیشتر بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد به طور کامل بهبود می‌یابند.

پانکراتیت مزمن

پانکراتیت مزمن یک اختلال پیش‌رونده است باعث تخریب پانکراس می‌شود. این بیماری در مردان ۳۰ تا ۴۰ ساله شایع‌تر است. از آنجایی که علائم پانکراتیت حاد و مزمن بسیار شبیه به هم است ممکن است پانکراتیت مزمن با پانکراتیت حاد اشتباه گرفته شود. شایع‌ترین علامت این بیماری درد بالای شکم و اسهال است. با مزمن شدن بیماری، بیمار دچار سوءتغذیه و کاهش وزن می‌شود. در مراحل نهایی بیماری، اگر پانکراس از بین رود، بیمار به دیابت مبتلا می‌شود.

شایع‌ترین دلیل ابتلا به پانکراتیت مزمن مصرف زیاد الکل است. از دلایل دیگر ابتلا به این بیماری می‌توان به فیبروزکیستیک و اختلالات ارثی پانکراس اشاره کرد. برای درصد قابل توجهی از بیماران علت ابتلا به این بیماری ناشناخته است. انجام تحقیقات بیشتری برای شناسایی دلایل دیگر ابتلا به این بیماری می‌تواند در آینده به تشخیص سریعتر کمک کند.

پانکراتیت ارثی

پانکراتیت در برخی موارد به دلیل اختلالات ارثی روده یا پانکراس ایجاد می‌شود. تکرار حملات حاد پانکراتیت در سنین جوانی (زیر ۳۰ سال) می‌تواند منجر به پانکراتیت مزمن شود. شایع‌ترین اختلال ارثی که باعث ابتلا به پانکراتیت مزمن می‌شود، فیبروز کیستیک است. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که آزمایش‌های ژنتیکی می‌تواند ابزار ارزشمندی برای شناسایی افراد مستعد ابتلا به پانکراتیت ارثی باشد.

پانکراتیت ارثی هم مانند پانکراتیت مزمن یک اختلال پیش‌رونده است، که احتمال بروز خطرات احتمالی دائمی در آن بسیار بالا است. بیماران مبتلا به این اختلال ممکن است دچار درد مزمن، اسهال، سوءتغذیه یا دیابت شوند. درمان این بیماری بر کنترل درد و جایگزینی آنزیم پانکراتیک متمرکز است.

سرطان پانکراس

سرطان پانکراس چهارمین نوع سرطان است که باعث مرگ در مردان می‌شود و پنجمین سرطان مرگ آفرین در زنان است. سرطان پانکراس به بسیاری از درمان‌های استاندارد سرطان مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی جواب نمی‌دهد. این سرطان به صورت مخفی رشد کرده و در ابتدا هیچ علامتی از خود نشان نمی‌دهد. سرطان پانکراس گاهی خود را به شکل یرقان (زردی) بدون درد نشان می‌دهد که در آن فقط پوست و چشم ها تغییر رنگ داده و زرد می‌شود و هیچ علامت دیگری در آن وجود ندارد. برای تشخیص آن نیز از روش‌های مختلف رادیوگرافی استفاده می‌شود.

اگر سرطان پانکراس در مراحل اولیه تشخیص داده شود می‌توان آن را با روش‌های جراحی درمان کرد. متأسفانه معمولا این بیماری در مراحل اولیه زود تشخیص داده نمی‌شود و زمانی بیمار متوجه می‌شود که پانکراتیت بسیار عود است. در مراحل پیشرفته سرطان پانکراس، معمولا روش های جراحی، شیمی درمانی، پرتو درمانی و یا ترکیبی از این روش ها به کار برده می شود. برای کاهش درد معمولا از مسکن های قوی استفاده می‌شود که فقط تسکین دهنده بوده و در درمان بیماری تاثیری ندارند.

محل قرار گرفتن پانکراس

پانکراس یا لوزالمعده یکی از ارگان های شکم است که در سمت چپ و بالای در قسمت پشت معده واقع شده است. پانکراس با ارگان‌های دیگر مثل روده کوچک، کبد و طحال احاطه شده است. پانکراس اسفنجی بوده و اندازه پانکراس حدود ۶ تا ۱۰ اینچ (۱۵ تا ۲۰سانتی متر) است. پانکراس مورب، صاف و به شکل گلابی است.

سر پانکراس پهن است و در قسمت جلوی شکم قرار دارد. سر پانکراس در محل اتصال شکم و قسمت اول روده کوچک قرار گرفته است. در این قسمت شکم قسمتی از غذای هضم شده را در روده تخلیه و پانکراس مابع مقوی را که شامل آب، بیکربنات سدیم و آنزیم‌های گوارشی است روی آنها می‌ریزد این کار باعث آزاد شدن مواد مغذی غذا می‌شود.

قسمت مرکزی پانکراس به گردن یا تنه معروف است. انتهای نازک پانکراس که دم آن نامیده می‎شود تا سمت چپ شکم کشیده شده است.

تعداد زیادی از عروق خونی اصلی از جمله عروق مزانتریک فوقانی اطراف پانکراس وجود دارد، سیاهرگ مزانتریک فوقانی، سیاهرگ باب و محور سلیاک، خون را به پانکراس و دیگر ارگان‌های شکم می‌رسانند. تقریباً همه پانکراس (۹۵%) از بافت برون‌ریز تشکیل شده که آنزیم‌های پانکراتیک برای هضم غذا را تولید می‌کنند. بقیه بافت پانکراس شامل سلول‌های درون‌ریز بوده که به آن جزایر لانگرهاوس نیز می‌گویند. این گروه از سلول‌ها هورمون‌هایی برای تنظیم قند خون و ترشحات پانکراتیک تولید می‌کنند.

کار لوزالمعده یا پانکراس در بدن چیست؟

پانکراس سالم با تولید آنزیم‌های گوارشی به هضم پروتنین‌ها، چربی و کربوهیدرات‌ها کمک می‌کند. غدد پانکرانس دارای عملکرد برون ریز (ترشخ داخلی) و عملکر درون ریز (ترشخ خارجی) هستند. عملکرد برون ریز یا ترشخ داخلی در واقع همان شیره معده است که به هضم غذا کمک می کند؛ عملکرد برون ریز یا ترشح خارجی نیز شامل تولید هورمون های انسولین و گلوکاگن است.

عملکرد برون‌ریزی

غدد برون‌ریزی پانکراس آنزیم‌های مهمی برای هضم غذا تولید می‌کنند. این آنزیم‌ها شامل تریپسین و کیموتریپسین برای هضم پروتئین‌ها، آمیلاز برای هضم کربوهیدرات‌ها و لیپاز برای شکستن چربی‌ها می‌شوند. وقتی غذا وارد معده می‌شود، این آنزیم‌ها در سیستم مجاری منتشر شده و از مجرای اصلی پانکراتیک بالا می‌روند. مجرای پانکراس با اتصال به مجرای صفراوی مشترک آمپول واتر را تشکیل می‌دهند که در قسمت اول روده کوچک که به آن دوازدهه یا اثنی عشر گفته می‌شود قرار دارد. مجرای مشترک صفراوی در کبد و در کیسه صفرا قرار دارد و ماده مهم دیگری که به آن صفرا گفته می‌شود را برای هضم غذا تولید می‌کند. مواد پانکراتیک و صفرا در اثنی عشر رها می‌شوند و به هضم سریع چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها کمک می‌کند.

عملکرد غدد درون‌ریز

وظیفه حیاتی دیگر پانکراس کنترل قند خون است. پانکرانس این کار را با هورمون های انسولین و گلوکاگن انجام می‌دهد، که در جزایر لانگرهانس تولید می‌شوند.در حقیقت غدد درون‌ریز پانکراس شامل سلول‌های جزیره‌ای (جزایرلانگرهانس) بوده که هورمون‌های مهمی تولید کرده و مستقیماً در جریان خون منتشر می‌کنند. همانطور که گفتیم، دو هورمون مهمی که در این بخش از پانکراس تولید میشوند، عبارتند از: هورمون انسولین که باعث پایین آمدن قند خون می‌شود و هورمون گلوکاگون که قند خون افزایش می‌دهد. حفظ سطح مطلوب قند خون برای عملکرد صحیح بقیه ارگان‌های بدن مانند مغز، کبد و کلیه‌ها بسیار حیاتی است.

راه های ارتباطی با دکتر مسعود صدرالدینی:

شماره های تماس:  ۲۲۶۸۳۸۱۸_۰۹۹۰۱۴۱۴۲۴۸_۷۷۸۳۹۴۶۳

پیج اینستاگرام: dr.sadreddini

برای کسب اطلاعات بیشتر به بهترین فوق تخصص گوارش در تهران مراجعه نمایید.