علت و درمان قطعی سوء هاضمه چیست؟

سوء هاضمه بیش از آنکه به خودی خود یک بیماری باشد، در اغلب موارد نشانه‌ای از یک بیماری یا عامل زمینه‌ای دیگر از قبیل بیماری بازگشت (رفلاکس) اسید معده به مری (GERD)، زخم‌های دستگاه گوارش و یا بیماری کیسه صفرا می‌باشد. این عارضه که به آن اصطلاحاً دیس‌پپسی نیز گفته می‌شود، به صورت درد و ناراحتی مداوم یا مکرر در قسمت بالای شکم تعریف می‌شود. بهترین راه برای جلوگیری از سوء هاضمه آن است که از مصرف غذاهایی که باعث ایجاد آن می‌شود خودداری کنید. شما با داشتن یک برنامه غذایی روزانه به راحتی می‌توانید بفهمید که کدام غذاها باعث بروز سوء هاضمه می‌شوند. در صورتی که شما داروی خاصی مصرف می‌کنید که موجب سوء هاضمه می‌شود، متخصص گوارش مکمل‌های مخصوصی را برایتان تجویز خواهد که از عوارض جانبی این داروها جلوگیری کند. به خاطر داشته باشید که همیشه قبل از مصرف هر نوع مکمل یا دارو، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

سوء هاضمه اصطلاحی است که برای توصیف احساس سیری شدید و درد و ناراحتی در ناحیه بالای شکم استفاده می‌شود. نشانه‌های سوء هاضمه می‌تواند خیلی مبهم و نامعین باشد، اما به طور کلی شامل آروغ زدن، سوزش سر دل (معده)، نفخ شکم و حالت تهوع می‌باشد. سوء هاضمه که با عنوان دیس‌پپسی (یا دیس‌پپسی غیراسیدی) نیز شناخته می‌شود، یکی از علائم شایع ناشی از بیماری‌های متعدد به شمار می‌رود و به خودی خود یک بیماری نیست. بعضی از تحقیقات انجام شده نشان داده است که بین عارضه سوزش سر دل و سوء هاضمه ارتباط نزیکی وجود دارد، اما بعضی از مطالعات هم این دو عارضه را کاملاً منفک از یکدیگر می‌دانند.

سوء هاضمه می‌تواند علل متعددی داشته باشد که مهم‌ترین آن عبارت است از:

بیماری

• زخم‌های اندام‌های گوارشی
• رفلاکس اسید معده (GERD)
• سرطان معده (از علل نادر)
• فلج معده (یا گاستروپارزی عارضه‌ای است که در اثر آن معده به درستی تخلیه نمی‌شود. این عارضه غالباً در افراد مبتلا به دیابت اتفاق می‌افتد)
• عفونت‌های معده 
• سندرم روده تحریک‌پذیر 
• التهاب مزمن لوزالمعده (پانکراسیت) 
• بیماری تیروئید
• بارداری

داروها

• آسپرین و سایر داروهای مسکن از جمله داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن (موترین، آدویل) و ناپروکسن (ناپروسین)
• استروژن و قرص‌های ضدبارداری خوراکی
• داروهای استروئیدی
• بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها
• داروهای تیروئید

سبک زندگی

• پرخوری، تند غذا خوردن، مصرف غذاهای خیلی چرب و یا غذا خوردن در شرایط استرس و اضطراب
• مصرف بیش از حد الکل
• سیگار کشیدن
• استرس، فشار روحی و خستگی شدید

سوء هاضمه در اثر زیاد بودن مقدار اسید معده به وجود نمی‌آید.

بلعیدن مقدار زیادی هوا در زمان غذا خوردن می‌تواند باعث افزایش علائم آروغ زدن و نفخ شکم شود که در اغلب موارد با سوء هاضمه همراه خواهد بود.

گاهی اوقات بعضی افراد از سوء هاضمه مداوم رنج می‌برند که مربوط به هیچ یک از عوامل برشمرده در بالا نمی‌باشد. به این نوع از سوء هاضمه اصطلاحاً سوء هاضمه عملکردی یا دیس‌پپسی غیر زخمی گفته می‌شود.

• سوزش معده یا قسمت بالای شکم 
• درد شکم و معده 
• آروغ زدن و خروج باد شکم
• حالت تهوع و استفراغ
• ترش یا اسیدی شدن مزاج
• صدای قار و قور شکم

اغلب افرادی که از سوء هاضمه رنج می‌برند معمولاً احساس سوزش سر دل (سوزش عمقی در ناحیه قفسه سینه) نیز دارند. اما سوزش سر دل به خودی خود یک علامت متفاوت است که می‌تواند ناشی از بیماری یا مشکل دیگری باشد.

در صورتی که علائم سوء هاضمه را در خود مشاهده کردید، یک نوبت مراجعه به پزشک تعیین کنید. متخصص گوارش، کبد و آندوسکوپی می‌تواند هر بیماری یا عامل زمینه‌ای که باعث بروز علائم سوء هاضمه در شما شده است را شناسایی نماید. پزشک شما ممکن است چند آزمایش خون و عکسبرداری از معده یا روده کوچک را برای شما تجویز نماید. همچنین ممکن است یک آزمایش آندوسکوپی برایتان تجویز کند تا بتواند داخل معده شما را با دقت بیشتری ببیند.

اصلاح عادت‌ها و سبک زندگی

مهم‌ترین تغییرات در سبک زندگی که می‌تواند به رفع مشکل سوء هاضمه کمک نماید عبارت است از:

• پرهیز از مصرف غذاهایی که موجب تحریک سوء هاضمه می‌شود.
• تقسیم وعده‌های غذایی روزانه به پنج یا شش وعده سبک به جای سه وعده سنگین
• کاهش یا حذف مصرف الکل و کافئین
• خودداری از مصرف بعضی از داروهای مسکن مانند آسپرین، ایبوپروفن (آدویل، موترین و غیره) و ناپروکسن سدیم (آلِو)
• یافتن جایگزینی مناسب برای داروهایی که باعث تحریک سوء هاضمه می‌شوند.
• کنترل استرس، فشار روحی و اضطراب

درمان‌های دارویی

اگر مشکل سوء هاضمه شما با وجود اصلاح عادات و سبک زندگی همچنان ادامه پیدا کرد، مصرف دارو می‌تواند به رفع آن کمک کند. داروهای ضد اسید که بدون نیاز به نسخه عرضه می‌شود، معمولاً اولین گزینه برای رفع سوء هاضمه می‌باشد. سایر داروهایی که برای درمان سوء تغذیه استفاده می‌شود عبارت است از:

• بازدارنده‌های پمپ پروتون (PPI): که به کاهش مقدار اسید معده کمک می‌کنند. این دسته از داروها ممکن است در صورتی که شما علائم سوزش سر دل (معده) همراه با سوء هاضمه دارید، برایتان تجویز شود.‌
• آنتاگونیست‌های گیرنده (H-2 H2RA): این دسته از داروها نیز به کاهش اسید معده کمک می‌کنند.
• پروکینتیک‌ها: برای مواردی که معده شما به کندی تخلیه می‌شود، مؤثر هستند.
• آنتی‌بیوتیک‌ها: برای مواقعی که باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) عامل بروز سوء هاضمه شما باشد.
• داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب: که می‌توانند از طریق کاهش احساس درد در تسکین ناراحتی‌های ناشی از سوء هاضمه مؤثر باشند.

سایر روش‌های درمانی

چند مورد درمان‌ جایگزین و مکمل نیز وجود دارد که برای کمک به برطرف کردن علائم سوء هاضمه مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما کارآیی هیچ یک از این روش‌های درمانی در رفع سوء هاضمه هنوز به طور دقیق مورد مطالعه و بررسی علمی قرار نگرفته‌ است. این درمان‌ها شامل موارد زیر است:

• درمان‌های گیاهی از قبیل نعناع، فلفل و زیره سیاه
• درمان‌های روانی از جمله اصلاح رفتارها، تکنیک‌های آرام‌سازی (ریلکسیشن)، رفتار درمانی شناختی و هیپنوتیزم درمانی
• روش‌های طب سوزنی که از طریق مسدود کردن مسیرهای انتقال سیگنال‌های درد به مغز، مؤثر واقع می‌شوند.
• مدیتیشن و تقویت آگاهی
• مکمل STW 5 (ایبروگاست) که به صورت یک شربت مایع حاوی عصاره چند گیاه دارویی از جمله خردل تلخ، برگ نعناع، فلفل، زیره و ریشه گیاه شیرین بیان می‌باشد. این مکمل گیاهی از طریق کاهش میزان تولید اسید معده به رفع سوء هاضمه کمک می‌کند.

• وعده‌های غذایی خود را سبک و کم‌حجم کنید تا معده مجبور نباشد به سختی یا به مدت طولانی فعالیت کند.
• به آرامی غذا بخورید.
• از مصرف غذاهایی مانند مرکبات و گوجه فرنگی که حاوی مقادیر بالایی از مواد اسیدی هستند خودداری کنید.
• مصرف غذاها و نوشیدنی‌های کافئین‌دار را محدود یا متوقف کنید.
• اگر استرس عامل بروز سوء هاضمه در شما شده است، روش‌های مدیریت استرس از قبیل تکنیک‌های ریلکسیشن و بیوفیدبک را فرا بگیرید و انجام دهید.
• اگر سیگاری هستید، سیگار را ترک کنید و یا حداقل بلافاصله قبل یا بعد از غذا خوردن سیگار نکشید. زیرا سیگار باعث تحریک لایه آستر پوشاننده معده و افزایش تولید اسید معده می‌شود.
• مصرف الکل را ترک کنید، زیرا الکل می‌تواند باعث تحریک لایه پوشاننده معده شود.
• از پوشیدن لباس‌های خیلی تنگ خودداری کنید، زیرا لباس تنگ به روی معده فشار می‌آورد و باعث برگشت محتویات آن به مری می‌شود.
• با شکم پر ورزش نکنید. فعالیت‌های ورزشی را قبل از غذا خوردن یا دست کم یک ساعت بعد از غذا خوردن انجام دهید.
• بلافاصله بعد از غذا خوردن، نخوابید.
• شب‌ها حداقل سه ساعت بعد از صرف آخرین وعده غذایی روزانه خود به رختخواب بروید.
• هنگام خوابیدن، سر خود را در ارتفاع بلندتری (حداقل 15 سانتی‌متر) از پاها قرار دهید و به کمک چند بالش، زیر سر خود را بلند نگه دارید. این کار باعث می‌شود که شیره غذایی از معده به طرف روده‌ها حرکت کند و به مری برنگردد.

سوء هاضمه معمولاً بیماری نبوده بلکه نشانه ای از یک بیماری گوارشی می باشد. شما می توانید به منظور درمان سوءهاضمه خود به متخصص گوارش خوب در تهران مراجعه کرده و از نتایج غیر قابل جبران آن پیشگیری نمایید.