سیروز کبدی و راه‌های درمان آن

سیروز کبدی یک بیماری مزمن و پیشرونده کبد است که در آن بافت سالم کبد به تدریج با بافت اسکار یا فیبروز جایگزین می‌شود. این تغییرات ساختاری به دلیل آسیب‌های طولانی‌مدت، مانند مصرف مزمن الکل، هپاتیت ویروسی (مانند هپاتیت B و C) یا بیماری‌های کبدی چرب ناشی از مشکلات متابولیک رخ می‌دهند. با پیشرفت سیروز، عملکرد کبد کاهش می‌یابد و عوارض جدی از جمله نارسایی کبد، تجمع مایعات در شکم و مشکلات انعقادی ایجاد می‌شود. تشخیص زودهنگام و مدیریت صحیح بیماری می‌تواند به کند کردن پیشرفت سیروز و بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند.

 آیا کبد چرب به نارسایی کبد یا سیروز کبدی ختم می شود؟

پیشرفت کبد چرب ممکن است به سیروز منجر شود؛ ۲۶-۸ درصد مبتلایان به NASH (کبد چرب همراه با التهاب) در عرض ۷ سال دچار سیروز می‌شوند. افراد دیابتی، به‌ویژه خانم‌ها، در معرض خطر بیشتری هستند. سیروز عوارضی مانند واریس مری، آسیت، و اختلالات انعقادی را به دنبال دارد و در موارد شدید نیاز به پیوند کبد ایجاد می‌شود. کبد چرب همچنین با افزایش فشار و چربی خون، خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی را بالا می‌برد.

کبد چرب همراه با آنزیم‌های کبدی بالا، خطر بیشتری برای سیروز دارد و طی ۱۰ سال از هر ۱۰۰ نفر، ۱۰-۱۲ نفر را به سیروز مبتلا می‌کند. اما اگر آنزیم‌ها طبیعی باشند، این خطر به ۲ درصد کاهش می‌یابد. انتقال سیروز ممکن است از مادر به نوزاد، از طریق تماس با فرد آلوده یا استفاده از سوزن آلوده صورت گیرد.

علت اصلی سیروز در کشورهای غربی الکل و در ایران هپاتیت B است. هپاتیت C، کبد چرب، بیماری‌های ژنتیکی و اتوایمیون نیز نقش دارند. پیوند کبد فقط برای بیمارانی که عوارض شدید دارند ضروری است.

چه کسانی در معرض خطر سیروز کبدی هستند؟

دلایل مختلفی وجود دارد که کبد می تواند تا حد سیروز آسیب ببیند، از جمله:

• الکلیسم مزمن
• بیماری خود ایمنی کبد
• هپاتیت B و C
• بیماری کبد چرب غیر الکلی
• اختلالات مجاری صفراوی
• قرار گرفتن طولانی مدت در معرض برخی داروها/
• اختلالات ارثی، مانند هموکروماتوز ارثی

علل ابتلا به سیروز کبدی

بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD)، بیماری کبد الکلی و عفونت با ویروس هپاتیت C شایعترین علل سیروز در جوامع صنعتی هستند؛ ویروس هپاتیت B علت اصلی این بیماری در آسیا و اکثر آفریقاست. علل قابل توجه و بیشمار دیگری برای سیروز وجود دارد که نیازمند توجه ویژه هستند. عوامل مختلفی باعث بروز بیماری سیروز کبدی می شوند که شامل موارد زیر هستند:

– هپاتیت نوع ب (B) یا HBV (شایعترین علت در ایران)

– هپاتیت نوع ث (C) یا HCV

– هپاتیت اتوایمیون

– سیروز کریپتوژنیک (باعلت نامعلوم)

–کبد چرب

– سیروز ناشی از کلانژیت اسکلروزان

– بیماری ویلسون و هموکروماتوز ارثی

– سیروز صفراوی اولیه

– سندرم بودکیاری

– داروها

– مشروبات الکلی (شایعترین علت در اروپا و آمریکا)

در ادامه صحبت های آقای دکتر صدرالدینی در رابطه با شایع‌ترین علل سیروز کبدی را می‌بینید:

علائم سیروز کبدی

علائم سیروز کبدی بسته به مرحله بیماری متفاوت است و در مراحل اولیه ممکن است بدون علامت باشد. در مراحل پیشرفته‌تر، علائم و نشانه‌های زیر ممکن است بروز کنند:

• خستگی و ضعف عمومی
• از دست دادن اشتها و کاهش وزن ناگهانی 
• زردی (یرقان) 
• تجمع مایعات در شکم (آسیت)
• خارش پوست 
• کبودی و خونریزی‌های آسان 
• تورم دست و پا (ادم) 
• کاهش هوشیاری و مشکلات شناختی (انسفالوپاتی کبدی) 
• قرمزی کف دست‌ها و ایجاد لکه‌های عروقی روی پوست

همچنین ممکن است به دلیل پیشرفت سیروز از حالت جبران شده به حالت جبران نشده که می تواند تهدید کننده زندگی باشد، این علائم جدی تری را ایجاد کند:

• خونریزی داخلی از رگ های خونی بزرگ در مری که واریس خونریزی نامیده می شود
• تجمع مایع در شکم به نام آسیت
• سردرگمی ناشی از تجمع سموم در خون، به نام آنسفالوپاتی
• زرد شدن چشم و پوست که به آن یرقان می گویند
• نارسایی کلیه

تظاهر بالینی سیروز کبدی

علائم در مراحل اولیه، اغلب غیر اختصاصی اند و شامل خستگی، بی حالی، ضعف، تغییر وزن، بی اشتهایی و تهوع است. پیشرفت افزایش فشار پورت یا از دست رفتن سلول های اصلی کبد ممکن است منجر به افزایش قطر شکم، اختلال عملکرد جنسی و خونریزی گوارشی شود. یافته های فیزیکی بستگی به stage یا مرحله بیماری در زمان بروز دارد.

آسیب شناسی

اتفاقاتی که به ایجاد سیروز منجر می شوند شامل صدمه قابل توجه هپاتوسیت و به دنبال آن ترمیم غیر موثر که به فیبروز کبدی می انجامد. ماهیت صدمه می تواند بسته به مکانیسم، حاد یا مزمن باشد.

مراحل پیشرفت سیروز کبدی

سیروز کبدی به‌صورت تدریجی پیشرفت کرده و از مراحل ابتدایی تا مراحل پیشرفته تقسیم‌بندی می‌شود. این مراحل به ترتیب شدت آسیب کبد و بروز عوارض تغییر می‌کنند:

مرحله اولیه (سیروز جبران‌شده)

در این مرحله، کبد همچنان توانایی انجام بیشتر وظایف خود را دارد و ممکن است علائم قابل توجهی نداشته باشد. افراد در این مرحله ممکن است کاملاً بدون علامت باشند و یا تنها علائم خفیفی مانند خستگی و کاهش اشتها را تجربه کنند. با این حال، فیبروز کبدی آغاز شده و نیاز به مراقبت و جلوگیری از پیشرفت بیماری وجود دارد.

مرحله میانی (سیروز جبران‌نشده اولیه)

با پیشرفت فیبروز، عملکرد کبد به‌تدریج کاهش می‌یابد و علائم بیشتری ظاهر می‌شوند. در این مرحله ممکن است عوارضی مانند آسیت (تجمع مایعات در شکم)، زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)، واریس مری و ادم در پاها مشاهده شوند. کبد دیگر قادر به جبران آسیب‌ها نیست و بیماری به مرحله نارسایی نزدیک‌تر می‌شود.

مرحله پیشرفته (سیروز جبران‌نشده و نارسایی کبد)

در این مرحله، کبد به‌شدت آسیب دیده و قادر به انجام وظایف خود نیست. عوارض جدی‌تر شامل انسفالوپاتی کبدی (مشکلات مغزی و هوشیاری به دلیل تجمع سموم در خون)، عفونت‌های مکرر و واریس مری و معده بروز می‌کنند که در صورت پارگی این واریس‌ها، خونریزی شدید داخلی ایجاد می‌شود. این مرحله نیاز به مراقبت‌های ویژه و بستری در بیمارستان دارد.

مرحله نهایی و خطرناک (نارسایی کبد کامل)

در این مرحله، کبد کاملا از کار افتاده و بیمار به مشکلات بسیار جدی دچار است. پیوند کبد در این مرحله به عنوان آخرین راه‌حل درمانی در نظر گرفته می‌شود، چراکه بدن بدون عملکرد کبد قادر به ادامه حیات نیست. عوارضی مانند شوک کبدی، کما و عفونت‌های شدید در این مرحله به‌شدت افزایش می‌یابند.

سیروز کبدی چگونه تشخیص داده می شود؟

به دلیل ذخیره قابل توجه عملکردی کبدی، مبتلایان به سیروز اغلب بدون علامت هستند و تشخیص معمولا به صورت اتفاقی در هنگام معاینه فیزیکی یا تست آزمایشگاهی صورت می گیرد. از طرفی ممکن است بیماری با عوارض ویژه و تهدید کننده حیات مربوط به سیروز بروز کنند.

در صورت شک به سیروز براساس زمینه بالینی، در اکثر موارد می توان از روی ترکیب یافت های بالینی، آزمایشگاهی و رادیولوژی به طور قابل اعتمادی، تشخیص داد. اما برای تشخیص دقیق سیروز، هنوز بیوپسی کبد به عنوان استاندارد طلایی در نظر گرفته می شود. با پیشرفت های تصویربرداری، در حال حاضر بیوپسی کبد اغلب برای ارزیابی مرحله و شدت بیماری، پیش آگهی و پایش جواب به درمان انجام می شود.

برای تشخیص سیروز، با یک مکالمه کامل برای درک علائم شما و یک معاینه فیزیکی شروع می شود. پزشک ممکن است تشخیص دهد که آزمایشات اضافی لازم است. آنها ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• آزمایش خون
• تست های تصویربرداری: سی تی اسکن، ام آر آی یا اولتراسوند برای بررسی علائم بیماری در کبد.
• روش های غیرتهاجمی برای مرحله بندی فیبروز
• آندوسکوپی: برای بررسی وریدهای غیر طبیعی به ویژه در مری، معده و روده.
• تست عملکرد کبد: گروهی از آزمایشات که برای بررسی التهاب کبد و آسیب کبدی استفاده می شود.
• بیوپسی کبد: برداشتن بافت برای معاینه زیر میکروسکوپ با آسپیراسیون با سوزن ظریف با استفاده از سونوگرافی آندوسکوپی (EUS)، که شامل استفاده از آندوسکوپ، یک لوله روشن و انعطاف پذیر به ضخامت یک انگشت، برای بررسی کبد و ایجاد تصاویر دقیق با استفاده از تصویربرداری اولتراسوند است. .
• روش های غیرتهاجمی برای مرحله بندی فیبروز و ارزیابی محتوای چربی در کبد
• الاستوگرافی کبد یک روش غیر تهاجمی برای مرحله بندی درجه فیبروز (اسکار) است. ارزیابی دقیق تری از فیبروز پیشرفته نسبت به تست های تصویربرداری ارائه می دهد.

یافته های آزمایشگاهی

اختلال عملکرد سلولی کبد

این اختلال منجر به مختل شدن ساخت پروتیئن، کاهش سطوح نیتروژن اوره خون و افزایش آمونیاک سرم می شود.

رادیولوژی

دستگاه های رادیولوژی متنوع شامل اولتراسوند (با و بدون داپلر از سیستم وریدی پورت و کبدی)، سی تی اسکن و MRI پروفایل های مکملی برای ارزیابی سیروز مشکوک دارند. در حضور خصوصیات بالینی و آزمایشگاهی سیروز، سفتی غیرطبیعی کبد، در بعضی بیماران ضرورت انجام بیوپسی تشخیصی کبد را منتفی می سازد. بیوپسی، تهاجمی تر است و معمولا برای وضعیت هایی نگه داشته می شود که نتایج مطالعات غیرتهاجمی، نامشخص است یا علت بیماری کبدی مورد شک می باشد.

عوارض سیروز کبدی

به طور کلی از عوارض اصلی سیروز می توان به خصوصیات اختلال عملکرد هپاتوسلولار و افزایش فشار پورت تقسیم بندی کرد. عوارض سیروز شامل: اختلال عملکرد سلول های کبدی، رژنراسیون سلول های بدی و اتساع شریانی سیستمیک و احشایی می باشد.

اختلال عملکرد هپاتوسلولار

فقدان توده سلول کبدی که در سیروز اتفاق می افتد باعث اختلال سنتز بسیاری از پروتئین های مهم می شود که به نوبه خود منجر به هیپوآلبومینمی، تولید ناکافی فاکتورهای انعقادی وابسته به ویتامین k و کاهش ظرفیت دفع سموم از کبد می گردد.

فشار بالای پورت

تحت شرایط نرمال، جریان خون پورت، یک سیستم با فشا پایین است که در حین جریان یافتن خون از ورید پورت به داخل کبد و به ورید اجوف تحتانی دچار تغییرات ناچیزی در فشار می شود. گرادیان فشار وریدی کبد (HVPG) که بیانگر گرادیان بین فشار گوه ای وریدی کبد و فشار آزاد وریدی کبد می باشد، با کاتتریزاسیون مستقیم اندازه گیری می شود.

در سیروز از هم گسیختگی ساختار کبد به وسیله ی بافت سیروز و ندول های ترمیمی و همچنین افزایش تون عروق داخل کبدی باعث افزایش مقاومت در برابر جریان ورید پورت و در نتیجه افزایش ورید پورت می شود. افزایش فشار پورت به صورت HVPG بیش از 5 میلی متر جیوه تعریف می شود و عوارض قابل توجه بالینی عمدتا در اندازه های بیش از 10 میلی متر جیوه اتفاق می افتد.

راه‌های پیشگیری و درمان سیروز کبدی 

پیشگیری و مدیریت سیروز کبدی شامل اقداماتی برای کاهش عوامل خطر و جلوگیری از آسیب بیشتر به کبد است:

• مصرف الکل را محدود کنید، زیرا یکی از عوامل اصلی سیروز کبدی است.
• واکسن هپاتیت B دریافت کنید و در صورت ابتلا به هپاتیت C تحت درمان قرار بگیرید.
• با رژیم غذایی سالم و ورزش، وزن را در محدوده سالم نگه دارید.
• مصرف میوه‌ها، سبزیجات و پروتئین‌های کم‌چرب و محدود کردن نمک به کبد کمک می‌کند.
• از مصرف خودسرانه داروها خودداری کنید و با پزشک مشورت کنید.
• آزمایش‌های دوره‌ای کبدی برای تشخیص زودهنگام مشکلات انجام دهید.
• از رفتارهای پرخطر و استفاده از وسایل غیربهداشتی پرهیز کنید.
• برای کاهش آسیت و جلوگیری از خونریزی واریسی تحت نظر پزشک باشید.
• سیگار نکشید، زیرا به کبد آسیب می‌رساند.
• برای تشخیص زود هنگام سرطان کبد به‌طور منظم غربالگری شوید.

تاثیر رژیم غذایی و تغذیه در درمان سیروز

به طور معمول افراد مبتلا به سیروز کبدی بهتر است با پزشک خود مشورت نموده و از رژیم غذایی بدون سدیم استفاده نماید. تا از پیشرفت بیماری و مشکلات ناشی از مصرف برخی مواد غذایی بکاهید. سیروز کبدی یک بیماری مزمن است و با داشتن رژیم غذایی مناسب و تغییر سبک زندگی می توان تا حدی از ابتلا به این بیماری پیشگیری نمود. در صورت داشتن هر گونه سوال در خصوص این بیماری می توانید به بهترین متخصص گوارش مراجعه نمایید.

نتیجه گیری

سیروز کبدی یک بیماری مزمن و پیشرونده است که در صورت عدم مدیریت، می‌تواند به عوارض جدی و حتی نارسایی کبد منجر شود. با تشخیص زودهنگام، رعایت اصول بهداشتی، پرهیز از مصرف الکل، کنترل هپاتیت‌های ویروسی و داشتن سبک زندگی سالم، می‌توان از پیشرفت سیروز کبدی جلوگیری کرده و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. پیگیری منظم وضعیت کبد و مشاوره با پزشک نقش کلیدی در کنترل این بیماری دارد.

سوالات متداول

منابع:

https://www.uofmhealth.org/conditions-treatments/digestive-and-liver-health/cirrhosis-liver