روده بزرگ انسان به شکل يک ساختار توخالي، نرم و انعطاف‌پذير است که در حدود 90 سانتي‌متر طول دارد. روده بزرگ که با نام کولون نيز شناخته مي‌شود، عمدتاً از بافت ماهيچه‌اي تشکيل شده است و يک آستر غشايي مخاطي نيز سطح داخلي آن را مي‌پوشاند. مهم‌ترين وظيفه روده بزرگ، جذب آب از مواد غذايي و نگه داشتن فضولات و مواد دفعي تا قبل از دفع شدن آنها مي‌باشد. سرطان روده بزرگ (که در اصطلاح پزشکي به آن سرطان کلورکتال نيز گفته مي‌شود) يک بيماري است که از روده بزرگ و معمولاً از لايه آستر مخاطي آن آغاز مي‌شود. اين عارضه ممکن است به دنبال پيدايش پوليپ‌هاي کوچک روده‌اي که بر روي اين لايه مخاطي رشد مي‌کنند، به وجود بيايد. در ابتدا وقتي که پوليپ روده شکل مي‌گيرد، حالت خوش‌خيم دارد و در واقع، سرطاني نيست. اما به مرور زمان اين پوليپ‌ها رشد کرده و به بافت سرطاني تبديل مي‌شوند. در ادامه، وقتي که اين سلول‌هاي سرطاني بيشتر رشد مي‌کنند، به بافت‌هاي اطراف کولون نيز سرايت مي‌کنند و از طريق جريان خون به ساير قسمت‌هاي بدن نيز منتقل مي‌شوند.
سرطان روده بزرگ چگونه اتفاق مي‌افتد؟
منشأ سرطان روده بزرگ، لایه آستر مخاطی است که سطح داخلی این روده را پوشانده است، اما فرایند شکل‌گیری و پیشرفت سرطان خيلي پیچیده است.
در اغلب موارد، اولین مرحله از تشکیل سرطان کولون، پیدایش یک پولیپ روده‌ای می‌باشد. پولیپ ساختاری شبیه به یک انگشت کوچک یا یک قارچ خوراکی است که از دیواره روده بزرگ به داخل فضای خالی مرکز آن بیرون می‌زند. سلول‌های واقع در یک پولیپ روده‌ای معمولاً خیلی سریع‌تر از سلول‌های پوست اطراف خود تکثیر می‌شوند و با سرعت به شکل یک توده در می‌آیند.
اگر در زیر میکروسکوپ به سلول‌های یک پولیپ روده‌ای خوش‌خیم نگاه کنیم، می‌بینیم که این سلول‌ها با وجود آنکه ظاهر غیر طبیعی دارند، اما فقط محدود به همان پولیپ هستند و به ساقه پولیپ یا به دیواره روده بزرگ گسترش پیدا نکرده‌اند. اما بسته به اندازه و شکل میکروسکوپی سلول‌های یک پولیپ، خطر تبدیل شدن آن بافت سرطانی وجود دارد.
پولیپ‌ها فقط هنگامی به حالت سرطانی در می‌آیند که سلول‌های غیر طبیعی آنها شروع به حمله و گسترش در بافت‌های سالم و طبیعی اطراف خود نمایند. به همین دلیل است که بسیاری از پزشکان و آژانس‌های مراقب سلامت، به افراد در معرض خطر توصیه می‌کنند که حتماً آزمایش‌های غربالگری سرطان کولون را انجام دهند. پولیپ‌های روده‌ای را می‌توان در حالی که هنوز خوش‌خیم هستند، در جريان عمل کولونوسکوپی به راحتی برداشت و از تبدیل شدن آنها به سرطان رکتوم جلوگیری کرد.
چه عاملی باعث سرطان روده بزرگ می‌شود؟
محققان بسیار زیادی تلاش کرده‌اند تا علل اصلی بروز سرطان کولون در انسان را شناسایی کنند. در اینجا به برخی از عوامل شناخته شده اشاره می‌شود:
- سرطان روده بزرگ در افرادی که چربی و گوشت زیاد و فیبر کمتری مصرف می‌کنند، شایع‌تر است.
- سرطان کولون در بعضی از کشورها که مردم آن رژیم‌های غذایی کم گوشت و غنی از فیبر دارند، بسیار نادر است.
- ابتلاء به یک بیماری ارثی نادر از قبیل پولیپوز آدنوماتوز فامیلیال (FAP) می‌تواند عاملی برای بروز سرطان روده بزرگ باشد.
- ابتلای یکی از اعضای خانواده یا خویشاوندان نزدیک به سرطان روده بزرگ، خطر بروز این سرطان را افزایش می‌دهد.
- خطر بروز سرطان کولون در بیماران مبتلا به کولیت زخمی (اولسراتیو) یا بیماری کرون (Crohn`s) در مقایسه با افراد عادی بیشتر است.
علائم سرطان روده بزرگ چیست؟
سرطان کولون می‌تواند باعث ایجاد علائمی در روده بزرگ شود که بعضی از آنها بسته به موقعیت بافت سرطانی در داخل روده بزرگ یا رکتوم ممکن است شایع‌تر باشد. توده سرطانی در روده ممکن است خونریزی کند و علائم آن به شکل خون با رنگ قرمز روشن یا تیره همراه با مدفوع دیده شود. در صورتی که توده سرطانی در قسمت‌های بالای روده بزرگ قرار داشته باشد، خونریزی آن ممکن است قابل دیدن نباشد، زیرا خون خارج شده از آن قبل از رسیدن به مقعد در روده بزرگ تجزیه می‌شود. در چنین مواردی خونریزی از بافت سرطانی می‌تواند منجر به بروز کم‌خونی در بیمار شود.
بسیاری از بیماران مبتلا به سرطان کولون، از علائمی از قبیل اسهال، یبوست یا احساس عدم تخلیه کامل بعد از اجابت مزاج، شکایت دارند. سایر علائم این عارضه می‌تواند شامل درد معده و شکم، درد کمر و کاهش وزن باشد.
توده سرطانی همچنین می‌تواند باعث مسدود شدن کامل روده بزرگ و حبس شدن مدفوع شود. بیمارانی که دچار انسداد مدفوع شوند، معمولاً از حالت تهوع، استفراغ، یبوست شدید یا کامل، درد معده و شکم و نفخ شدید شکایت دارند. در موارد نادری هم ممکن است بافت سرطانی، دیواره روده بزرگ را سوراخ کند و منجر به بروز عفونت در حفره شکمی شود.
بیشتر بدانید: علائم و درمان سرطان روده کوچک
تشخیص سرطان روده بزرگ
پزشک ابتدا پرسش‌هایی در مورد شرح حال بیمار و علائمی که مشاهده کرده است می‌پرسد و يک معاینه فیزیکی بر روی بیمار انجام می‌دهد. سپس چند آزمایش را نیز برای تشخیص دقیق سرطان روده بزرگ تجویز می‌کند.
آزمایش خون به پزشک کمک می‌کند تا در صورت وجود کم‌خونی یا عفونت در بدن، علائم آن را تشخیص بدهد. حتی آزمایش‌های تخصصی‌تری بر روی خون انجام می‌شود که می‌تواند نشانگرهای خاص تومور را در خون شناسایی کند.
به طور کلی تشخیص قطعی سرطان کولون کار چندان دشواری نیست. برای تشخیص این سرطان:
- یک تست باریوم انما یا کولونوسکوپی معمولاً می‌تواند موقعیت بافت سرطانی در داخل روده بزرگ را نشان بدهد.
- با آزمایش کولونوسکوپی می‌توان یک قطعه کوچک از بافت مشکوک به سرطان را برای انجام آزمایش‌های میکروسکوپی برداشت (نمونه‌برداری بیوپسی).
- با انجام یک آزمایش سی تی اسکن یا سونوگرافی (اولتراسوند) شکمی می‌توان نشانه‌های بافت سرطانی در سایر قسمت‌های شکم را نیز شناسایی کرد.
درمان سرطان روده بزرگ
جراحی
عمل جراحی، رایج‌ترین روش درمان سرطان کولون می‌باشد، به ویژه در صورتی که سرطان هنوز به بافت‌های سالم اطراف سرایت نکرده باشد. نوع روش جراحی که برای درمان سرطان رکتوم انجام می‌گیرد، به مرحله و موقعیت بافت سرطانی بستگی دارد.
مهم‌ترین روش‌های جراحی برای سرطان روده بزرگ عبارتند از:
- پولیپکتومی: در این عمل یک کولونوسکوپ که یک لوله بلند و مجهز به یک دوربین کوچک در قسمت انتهای آن می‌باشد، از طریق مقعد به روده بزرگ وارد می‌شود و به محل پولیپ روده‌ای هدایت می‌شود. سپس پولیپ با استفاده از یک ابزار تیغ مانند یا با یک حلقه سیم، بریده می‌شود.
- کولکتومی: در جریان این عمل، قسمتی از کولون که توده سرطانی در آن قرار دارد، همراه با بخشی از بافت سالم اطراف آن برداشته می‌شود. همچنین گره‌های لنفاوی در اطراف بافت سرطانی نیز برداشته می‌شود (بیوپسی) تا در زیر میکروسکوپ به شکل دقیق‌تری مورد آزمایش قرار گیرد.
در روش‌های جراحی با حداقل تهاجم، بریدگی‌های کوچکی در ناحیه شکم ایجاد می‌شود و یک دوربین کوچک همراه با ابزارهای جراحی از طریق همین بریدگی‌ها وارد فضای حفره شکمی می‌شود. سپس جراح با استفاده از تصاویر ویدیوئی که بر روی مانیتور می‌بیند، جراحی مورد نظر خود را انجام می‌دهد.
در مواردی که توده سرطانی کوچک باشد و یا فقط لایه سطحی کولون را درگیر کرده باشد، از جراحی برداشتن مخاط به روش آندوسکوپی (EMR) برای برداشتن آن استفاده می‌شود.
- استنت‌گذاری اندولومینال: یک روش جراحی با حداقل تهاجم است که در آن از اندوسکوپ برای جایگذاری استنت‌های فلزی در داخل روده جهت کمک به باز ماندن مسير آن و رفع انسداد روده بزرگ استفاده می‌شود.
بعد از جراحی سرطان روده بزرگ
بعد از پایان عمل جراحی، قطعه برداشته شده از روده بزرگ که شامل بافت سرطانی هم می‌باشد، برای انجام آزمایش‌های میکروسکوپی به یک آزمایشگاه آسیب‌شناسی (پاتولوژی) فرستاده می‌شود. متخصص پاتولوژی می‌تواند با بررسی این نمونه مشخص کند که:
- تومور سرطانی تا چه اندازه به داخل روده و بافت‌های اطراف آن نفوذ کرده است.
- آیا گره‌های لنفاوی در اطراف روده بزرگ نیز درگیر سرطان شده‌اند؟
- آیا تومور سرطانی تا لبه‌‌های قطعه‌ای که در زمان جراحی برداشته شده، رسیده است؟
نهایتاً با مشخص شدن این موارد و نیز سایر نتایجی که از عمل جراحی و اسکن‌های بیمار به دست آمده است، “مرحله” پیشرفت سرطان مشخص می‌شود.
شیمی درمانی
داروهای شیمی درمانی از طریق دهان (به شکل قرص) یا تزریق عروقی (تزریق در یک سیاهرگ) به بدن بیمار وارد می‌شوند. شیمی درمانی می‌تواند برای دستیابی به اهداف زیر انجام شود:
- کوچک کردن اندازه بافت سرطانی قبل از برداشتن آن با استفاده از عمل جراحی
- جلوگیری از بروز مجدد سرطان و حذف بقایای احتمالی آن بعد از جراحی
- افزایش طول عمر بیمار در مواردی که برای درمان او امکان انجام عمل جراحی وجود نداشته باشد.
درمان‌های هدفمند
این یک روش جدید و نوآورانه برای درمان سرطان است که طی آن، روند رشد سلول‌های سرطانی با استفاده از داروهای جدیدی که پروتئین‌ها و گیرنده‌ها یا رگ‌های خونی معینی را تخریب می‌کنند، متوقف می‌شود. این پروتئین‌ها و رگ‌های خونی وظیفه تأمین مواد و ترکیباتی که تومور سرطانی برای رشد و گسترش خود به آنها نیاز دارد را بر عهده دارند.
پرتو درمانی
- براکیوتراپی: در این روش، دانه‌های ریز دارای خاصیت رادیواکتیو در قسمتی از بدن در نزدیکی تومور سرطانی قرار داده می‌شود.
- پرتو درمانی تطبیقی سه بعدی (3D- conformal): در این روش، چندین پرتو رادیواکتیو دقیقاً به شکل تومور سرطانی به آن تابانده می‌شود.
- پرتو درمانی با شدت تعدیل شده (IMRT): در این روش، پرتوهای رادیواکتیو دقیقاً بر اساس شکل و مختصات بافت سرطانی تنظیم می‌شود تا آسیبی به بافت‌های سالم اطراف آن وارد نشود.
پروتون تراپی
در روش پروتون تراپی بالاترین دوز پرتوها مستقیماً به خود تومور تابیده می‌شود و بافت‌های سالم و اندام‌های حیاتی اطراف آن از تأثيرات مخرب اين پرتوها در امان خواهند بود.
بیشتر بخوانید: بیماری های روده
پیشگیری از سرطان روده بزرگ
- رژیم غذایی خود را اصلاح کنید.
تحقیقات نشان داده است که خوردن گوشت کمتر می‌تواند در پیشگیری از سرطان کولون تأثیر زیادی داشته باشد. این مطلب شامل گوشت‌های قرمز، فست فود و گوشت‌های پروسه شده می‌باشد. سعی کنید سهم ماهی و مواد غذایی فیبردار در رژیم غذایی خود را بیشتر کنید و از آنها به عنوان جایگزین سالم‌تری برای گوشت قرمز استفاده کنید. مواد غذایی فیبردار شامل غلات، حبوبات، میوه‌ها و سبزیجات تازه می‌باشد.
- مهم‌ترین نکته در سبک زندگی سالم را فراموش نکنید، یعنی ورزش کنید.
- سیگار نکشید و مصرف الکل را تا جایی که می‌توانید کمتر کنید.
- مراقب علائم و نشانه‌های سرطان روده بزرگ باشید.
- با پزشک متخصص گوارش در ارتباط باشید و هر گونه علائمی را به او اطلاع بدهید.
هنگام مدفوع جسمی شبیه کرم های ریزبه هم چسبیده وژله ای که دفع میشودچه نام دارد؟