علائم و درمان بیماری های کبد

کبد یکی از اندام‌های داخلی بدن است که در زیر دنده‌ها در طرف راست و بالای شکم شما قرار گرفته است. فعالیت کبد برای هضم غذا و دفع مواد سمی از بدن شما ضروری است. بیماری‌های کبد می‌تواند علت ارثی (ژنتیکی) داشته باشد و یا به خاطر عواملی از قبیل ویروس‌ها و مصرف الکل که به کبد آسیب می‌رسانند، به وجود بیاید. چاقی هم با بیماری‌ها و آسیب‌های کبدی ارتباط دارد. بیش از صد شکل مختلف از بیماری‌های کبد شناخته شده است که به علت عوامل مختلفی به وجود می‌آیند و همه افراد از نوزادان گرفته تا سالمندان را درگیر می‌کند. بنابراین الکل و داروها را نمی‌توان تنها عوامل ایجاد کننده بیماری‌های کبد دانست. متخصص گوارش، کبد و آندوسکوپی پس از بررسی سابقه بیمار و علائم، علت بیماری کبد را و همچنین نوع آن را معین می‌کند.

آسیب‌دیدگی سلول‌های کبد به مرور زمان باعث تشکیل جای زخم‌هایی (سیروز) بر روی بافت کبد می‌شود و در صورتی که این آسیب‌ها پیشرفت کند می‌تواند منجر به عارضه مرگ‌آوری به نام نارسایی کبد گردد.

سیروز غالباً به عنوان یکی از اشکال شایع بیماری‌های کبد شناخته می‌شود و شاید بتوان آن را تنها بیماری کبدی دانست که اغلب مردم نام آن را شنیده‌اند و یا کلاً بیماری کبد را با آن می‌شناسند.

در واقع، سیروز عارضه‌ای است که به علت آسیب‌دیدگی دائمی سلول‌های کبد یا تشکیل جای زخم بر روی بافت آن به وجود می‌آید. سیروز مرحله نهایی بسیاری از انواع مختلف بیماری‌های کبدی است و به عنوان عامل اصلی بروز بعضی از بیماری‌های دیگر از جمله خونریزی واریسی، آسیت و آنسفالوپاتی کبدی شناخته می‌شود.

در حال حاضر هنوز هم علت اصلی بسیاری از انواع بیماری‌های مختلف کبدی شناخته نشده است، اما عموماً فراوان‌ترین بیماری‌های کبد در اثر یکی از عوامل زیر به وجود می‌آیند:

• چاقی

چاقی مهم‌ترین عامل بروز بیماری‌های کبد از جمله بیماری کبد چرب می‌باشد.

• الکل

اگر کبد چرب الکلی مجبور باشد به طور مداوم الکل را تصفیه کند و سمیت آن را از بین ببرد، به مرور زمان سلول‌های کبدی تخریب می‌شوند یا آسیب می‌بینند. این باعث رسوب چربی‌ها در بافت‌های کبد می‌شود (کبد چرب) و حتی از آن بدتر، منجر به التهاب (هپاتیت الکلی) یا تشکیل جای زخم دائمی (سیروز) بر روی کبد می‌گردد. بیماری‌های کبدی ناشی از مصرف زیاد الکل می‌تواند سرطان کبد را نیز به دنبال داشته باشد.

• داروها و سموم

کبد مسئول پالایش و سمیت‌زدایی از مواد شیمیایی و داروهایی است که به بدن شما وارد می‌شوند.

در بعضی موارد، بیماری یا مسمویت کبد یکی از پیامدهای قابل پیش‌بینی مصرف زیاد بعضی از داروهای شیمیایی مانند استامینوفن و یا قرار گرفتن در معرض سموم صنعتی و مواد شیمیایی خطرناک مانند پلی‌وینیل کلراید یا تتراکلرید کربن می‌باشد. در بعضی موارد هم این مواد شیمیایی می‌توانند واکنش‌های غیر قابل پیش‌بینی توسط سیستم ایمنی بدن را به دنبال داشته باشند.

• سرطان

سرطان کبد، یعنی سرطانی که منشأ آن خود بافت‌های کبدی باشد، بیماری نسبتاً نادری است. در واقع، اغلب موارد سرطان کبد سرطان‌هایی هستند که در اندام‌های دیگر بدن به وجود آمده و سپس به کبد گسترش (متاستازی) پیدا کرده‌اند.

از آنجا که کبد وظیفه پالایش حجم بالایی از خون که از اندام‌های مختلف به آن می‌رسد را بر عهده دارد و این خون می‌تواند حامل سلول‌های سرطانی هم باشد، بنابراین کبد در برابر ابتلا به سرطان ثانویه بسیار آسیب‌پذیر است. البته در صورتی که سرطان کبد از خود ساختار کبد منشأ گرفته باشد، اغلب به خاطر هپاتیت ب یا هپاتیت سی است و یا می‌تواند در اثر پیشرفت بیماری‌های کبد و تشکیل سیروز کبدی به وجود بیاید.

• عفونت

انگل‌ها و ویروس‌ها می‌توانند در کبد عفونت ایجاد کنند و باعث التهاب و کاهش توانایی عملکرد کبد شوند. ویروس‌هایی که عامل عفونت‌های کبدی هستند می‌توانند از طریق خون، مایع منی، آب و غذای آلوده و یا تماس نزدیک با شخص مبتلا به عفونت، به فرد سالم انتقال پیدا کنند. شایع‌ترین انواع عفونت‌های کبدی، هپاتیت‌های ویروسی هستند که شامل موارد زیر می‌باشد:

• هپاتیت آ
• هپاتیت ب
• هپاتیت سی

 

• ناهنجاری‌های سیستم ایمنی

بیماری‌های خودایمنی که در طی آن سیستم ایمنی بدن شما به قسمت‌های خاصی از بدن حمله می‌کند می‌تواند کبد را نیز درگیر نماید. مثال‌هایی از بیماری‌های خودایمنی کبد عبارتند از:

• هپاتیت خودایمنی
• سیروز صفراوی اولیه
• کولانژیت اسکلروزان اولیه

 

• عوامل ژنتیکی

یک ژن غیرطبیعی که از یک یا هر دو والد شما به ارث می‌رسد، می‌تواند باعث تشکیل مواد خاصی در داخل کبد شما شود و از این طریق به کبد آسیب برساند. مهم‌ترین بیماری‌های ژنتیکی کبد عبارتند از:

• هموکروماتوز
• هایپر اوگزالوریا و اوگزالوز
• بیماری ویلسون

نشانه‌ها و علائم بیماری کبد شامل موارد زیر است:

• زرد شدن رنگ پوست و چشم‌ها (زردی)
•  ورم و درد شکم
• متورم شدن ران و قوزک پاها
• خارش پوست
• تیره شدن رنگ ادرار
• کم رنگ شدن یا وجود خون در مدفوع و یا قیری (سیاه) شدن رنگ آن
• بی‌حالی و خستگی مزمن
•  تهوع و استفراغ
• کم اشتهایی
• بروز کبودی و خون‌مردگی به راحتی

روش درمانی که برای بیماری کبد شما استفاده می‌شود، به تشخیص پزشک بستگی خواهد داشت. بعضی از مشکلات کبد را می‌توان تنها با اصلاح سبک زندگی و رژیم غذایی مناسب کبد چرب از جمله توقف مصرف الکل و یا کاهش وزن بدن درمان نمود. البته این تغییرات معمولاً به عنوان بخشی از برنامه درمانی که شامل مراقبت و نظارت دقیق بر عملکرد کبد می‌باشد، انجام می‌گیرد. سایر بیماری‌های کبد ممکن است نیاز به درمان‌های دارویی یا عمل جراحی داشته باشد. همچنین درمان آن دسته از بیماری‌های کبد که نهایتاً باعث نارسایی کبدی شوند، احتمالاً از طریق پیوند کبد امکانپذیر خواهد بود. در حال حاضر هیچ گونه دارویی که بتواند جایگزین مناسبی برای روش‌های درمان بیماری‌های کبد باشد، شناسایی نشده است. از طرفی بعضی از مکمل‌های گیاهی که به عنوان داروی بیماری‌های کبدی معرفی می‌شوند، خودشان می‌توانند برای کبد مضر باشند. به طور کلی بیش از هزار مورد داروی شیمیایی و گیاهی مختلف شناسایی شده‌اند که می‌توانند برای کبد مضر باشند. از مهم‌ترین گیاهان دارویی که می‌توانند به کبد آسیب برسانند می‌توان به سنبل‌الطیب، بشقابی (سرده)، جینسینگ و پونه اشاره کرد.

پی بردن به علت بیماری کبد و میزان پیشرفت آن از اهمیت زیادی در پیشبرد برنامه درمانی برخوردار است. متخصص گوارش، کبد و آندوسکوپی برای تشخیص علت بیماری شما احتمالاً از بررسی سوابق پزشکی و شرح حال شما شروع می‌کند و از شما سؤالاتی در مورد داروها، الکل و غذاهایی که مصرف می‌کنید، می‌پرسد.

سپس یک معاینه فیزیکی بر روی شما انجام می‌دهد. علاوه بر آن بسته به علائم بیماری ممکن است به آزمایش‌های عکسبرداری و آنالیز بافت هم نیاز باشد.

• آزمایش خون: به منظور تشخیص بیماری کبد، یک سری آزمایش خون برای بیمار تجویز می‌شود که آزمایش‌های عملکرد کبد نام دارد. چند آزمایش خون دیگر هم ممکن است برای یافتن مشکلات خاص یا بیماری‌های ژنتیکی کبد انجام شود.
• آزمایش‌های عکس‌برداری: آزمایش‌های سی تی اسکن، ام آر آی و سونوگرافی می‌تواند شدت بیماری و آسیب‌دیدگی کبد را نشان بدهد.
• آنالیز بافت: برای کمک به تشخیص بیماری کبد ممکن است یک نمونه (بیوپسی) از بافت کبد شما گرفته شود. بیوپسی کبد در اغلب مواقع با استفاده از یک سوزن بلند که از طریق پوست در ناحیه شکم فرو برده می‌شود، انجام می‌گیرد. سپس نمونه برداشته شده از کبد، در آزمایشگاه مورد بررسی بیشتر قرار می‌گیرد.

عواملی که می‌توانند خطر بروز بیماری‌های کبدی را افزایش دهند عبارتند از:

• مصرف زیاد الکل
• تزریق دارو و مواد مخدر با استفاده از سرنگ مشترک
• خالکوبی یا سوراخکاری (پیرسینگ) بر روی بدن
• سابقه دریافت یا اهدای خون قبل از سال 1371 (1992 میلادی)
• تماس مداوم با خون یا فرآورده‌های خونی دیگران
• رابطه جنسی محافظت نشده
• دیابت
• چاقی
• میزان بالای تری گلیسیرید در خون

برای پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های کبد نکات زیر را رعایت کنید:

• از مصرف الکل خودداری کنید.
• از رفتارهای پُرخطر بپرهیزید. اگر معتاد به تزریق مواد مخدر هستید حتماً از مراکز مربوطه کمک بگیرید و هرگز از سرنگ مشترک برای تزریق دارو استفاده نکنید.
• واکسن بیماری‌های کبدی را به موقع دریافت کنید.
• در مصرف داروها دقت کنید. هر نوع دارویی را اعم از اینکه توسط پزشک تجویز شده باشد و یا خودتان بدون نسخه تهیه کرده باشید، فقط در صورت نیاز و به مقدار توصیه شده مصرف کنید. داروهای خود را با همدیگر یا با الکل مخلوط نکنید.
• از تماس نزدیک با خون و فرآورده‌های خونی افراد دیگر اجتناب کنید.
• هنگام کار با اسپری‌های مواد شیمیایی احتیاط کنید. در زمانی که از اسپری‌های حشره‌کش، قارچکش، رنگ و سایر مواد شیمیایی استفاده می‌کنید، حتماً ماسک به صورت بزنید و در معرض تهویه مناسب کار کنید.
• از پوست خود مراقبت کنید.‌‌ هنگامی که با حشره‌کش‌ها یا سایر مواد شیمیایی سمی کار می‌کنید، حتماً از دستکش، لباس آستین بلند، کلاه و ماسک استفاده کنید.
• وزن خود را در حد سالم نگه دارید. چاقی می‌تواند باعث بیماری کبد چرب غیرالکلی شود.

با توجه به تغییر سبک زندگی بیماری های کبدی در جوامع امروزی بسیار شایع می باشند. شما می توانید برای درمان و تشخیص این بیماری ها به یک متخصص گوارش خوب در تهران مراجعه نمایید.